I bob. Interer dizaynning tarixi va turlari

Bitiruv malakaviy ishning maqsad va vazifalari. Mavzuning maqsad va vazifalari yuqorida kеltirilgan amaliy san’at ijodiy jarayonidagi davriy bosqichlarni o‘rganib, bugungi kunga qadar rivojlanish jarayonini tadqiq etishini oldimizga maqsad qilib qo‘ydik.
Amaliy san’at o‘zining funktsional vazifasidan kеlib chiqqan holda, birinchi bo‘lib jamiyatdagi o‘zgarishlarga nisbatan o‘z munosabatini bildiradi. Tasviriy va amaliy san’at va madaniyatning buyuk asarlari va ishlangan kompozitsiyaga bag‘ishlangan qator amaliy tasviriy san’at asarlari muhim ahamiyat kasb etadi. Zеro, milliy g‘oya va mafkuraning shakllanish jarayonida tabiatga mеhr uyg‘otuvchi san’at sohasiga aylandi.
Bitiruv malakaviy ishining vazifalari:
- “Interer” dizayni mavzusida mebel kompozitsiyasini yaratishni dars jarayonlarida o‘rgatishda yangi pеdagogik tеxnologiyaning samarali usullari va vositalaridan foydalanish.
Mavzuning amaliy, ijodiy ahamiyati. Mavzuning obyеkti ya’ni “Interer” dizayni mavzusida mebel kompozitsiyasini ishlashni pеdagogik tеxnologiyalar orqali yoritish.
Mavzuning prеdmеti. Mavzuning prеdmеti “Interer” dizaynini yaratish mavzusida mebel kompozitsiyasi ishlangan kompozitsion asarining mazmuni, tasvirlash usuli va vositalari;
“Interer” dizayni mavzusida mebel kompozitsiyasi yaratishda pеdagogning ijodiy qobiliyatlarini yuzaga chiqarishning pеdagogik-psixologik asoslarni aniqlash.
Mavzuning obyеkti. Ushbu bitiruv malakaviy ishining ijodiy obyеkti “Interer” mavzusida mebel ishlangan kompozitsiyadir.
Bitiruv malakaviy ishning yangiligi. “Interer” mavzusida mebel kompozitsiyasi ishlangan kompozitsiya orqali uning pеdagogik muammolari birinchi marta yaxlit holda o‘rganildi. “Interer” mavzusida mebel kompozitsiyasi ishlangan kompozitsiyaning mazmuni, pеdagogik vositalari va uslublari ishlab chiqildi.

I BOB. INTERER DIZAYNNING TARIXI VA TURLARI.
1.1. Interer dizynning kelib chiqish tarixi.
Ichki dizayn tarixini taqdim etishda tizimli yondashuvni topish juda qiyin. Ortga hisoblash qaysi nuqtadan boshlanishi kerak? Balki ibtidoiy odamlarning g‘orlarida ieroglif harflaridan boshlash kerakdir? Yoki qadimgi misrliklardan va ularning juda g‘ayrioddiy bezatilgan qabrlaridanmi? Erning odamlar yashaydigan har qanday mintaqasi uchun, har bir madaniyat, har bir etnik guruh, mamlakat, din, tarixiy davr yoki butun davr uchun xarakterli ichki uslublarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Ba’zida uslublar geosiyosiy xususiyatga ko‘ra aralashtiriladi, ba’zida ular bir tekis rivojlanib, bir-birini organik ravishda to‘ldiradi va boshqa yangi sifatga o‘tadi. Shunday bo‘ladiki, ular uzoq vaqt unutiladi va bir necha asrlardan keyin boshqa kontekstda qayta tug‘iladi. Ba’zan biz baxtli zamondosh va asl nusxadan tashqarida nimadir guvohiga aylandik, deb o‘ylaymiz, sinchkovlik bilan o‘rganib chiqqach, unutilgan qariyaning tiklanishi bo‘ladi.
Bir narsa aniq: insoniyat tarixini dizayn tarixidan, xususan, interyer dizaynidan alohida tasavvur qilib bo‘lmaydi. Odamlar har doim va har doim go‘zal narsalar va qulayliklar bilan o‘ralgan holda yashashni xohlashgan. Vaqt o‘tadi, moda va go‘zallik qonunlari o‘zgaradi, lekin inson hech qachon go‘zallik va farovonlikda yashash istagini yo‘qotmagan. Dekorativ interyerlar qadimgi dunyoda va qadimgi Misrda, hatto hindular orasida - Amerikaning tub aholisi orasida bo‘lgan. Biroq, dekorativ san’at evolyutsiyasi paradigmasini belgilaydigan ba’zi hodisalar ma’lum darajada ichki dizayn tarixida kalit hisoblanadi. Qadim zamonlarda “dizayn” kabi atama paydo bo‘lgan - bu so‘z inglizcha “dizayn” - chizma, g‘oya, chizma, loyihadan kelib chiqqan. Ya’ni, bu atama obyektiv muhitning funktsional va estetik fazilatlarini shakllantirish maqsadiga ega bo‘lgan turli xil dizayn faoliyati turlarini anglatadi. Rus entsiklopedik lug‘atida “dizayn” so‘zi badiiy dizayn ma’nosiga ega. Biroq, dizayn hodisasining paydo bo‘lishining aniq sanasini belgilash juda qiyin. Qadim zamonlarda ham faylasuflar kundalik narsalarning estetikasi va foydaliligi o‘rtasidagi optimal muvozanatni muhokama qilishgan. Umuman olganda, bu vaqt inson faoliyatining bevosita tarmog‘i sifatida dizaynning tug‘ilgan kuni hisoblanadi.
Bu muammoni qadimgi yunon faylasufi Sokrat o‘zining shogirdlari Ksenofont va Platonning xotiralari orqali bugungi kungacha yetib kelgan dialoglarida ko‘targan. Sokratning dialoglarini o‘qib bo‘lgach, siz ichki dizaynning qadimiy tushunchasini tushunishingiz mumkin. Bundan kelib chiqadiki, aynan Sokratni iste’mol sohasidagi tovarlar qiymatining birinchi mutaxassisi deb atash mumkin.
Interer dizayni amaliyoti va nazariyasining kontseptual rivojlanishida bir nechta muhim bosqichlar mavjud: - Uyg‘onish. Taxminan XIV-XVI asrlarda. (Uyg‘onish) san’ati haqiqiy bumni boshdan kechirdi. Boy mulklar o‘z xonalarini bezashni egasining hayotiyligini ta’kidlashni va ayni paytda zamonaviy va funktsional bo‘lishini xohlashdi. O‘sha paytdagi interyerlar eng mayda detallargacha puxta o‘ylangan va nihoyatda boy bezatilgan. Bundan tashqari, o‘sha davrda freska o‘zining ustunligini yo‘qotdi - devor rasmi. Uning o‘rnini moyli bo‘yash va boshqa mobil va ixcham shakllar egalladi.
- Sanoat inqilobi. Bu dizaynni rivojlantirishning navbatdagi asosiy bosqichi bo‘ldi. Jahon tarixidagi sanoat inqilobi 18-asrda Angliyada bugʻ dvigatelining ixtiro qilinishi bilan bogʻliq. (Ikkinchi yarmi) va bu davr dizaynni demokratlashtirishning boshlanishi edi. Sanoat ishlab chiqarishi rivojlana boshlaganligi sababli, turli xil san’at obyektlari o‘rta sinf uchun mavjud bo‘ldi va interyer dizayni elita jamiyatining bir qismi bo‘lishni to‘xtatdi.
- Sanoat va tijorat san’ati. Rassomlar tashabbusi bilan 1836 yilda Angliyada san’at jamiyati o‘zgartirildi. Manufaktura va tijorat san’atini rag‘batlantirish jamiyatida (Tijorat va sanoat san’atini rag‘batlantirish jamiyati). Va 1949-yilda, interyer dizayni tarixiga bag‘ishlangan World Journal of Design jurnalining birinchi nashri chop etildi.
Ushbu jurnalning nashrlari o‘sha davrning ichki dizaynerlari va muhandislariga jahon madaniyatidan turli obyektlarning estetik evolyutsiyasi jarayonining butun mantiqini tushunishga yordam berdi. “Avval biz qulay shaklni yaratamiz, keyin esa unga estetik ko‘rinish beramiz” - jurnalning dizayni shunday edi. Ushbu tamoyil amaliy dizayndagi bezakning rolini oshirishga olib keldi. O‘sha davr uchun xarakterli xususiyat turli tarixiy davrlarning turli stilistik atributlarini ichki bezatishda aralashtirish edi.
- Amaliyot va nazariyani rivojlantirishda muhim qadam bo‘ldi: Oliy Tasviriy san’at maktabi va Badiiy dizayn va qurilish oliy maktabi. 1919-yil 25-aprelda Germaniyada boʻlib oʻtgan va 33 yoshgacha davom etgan bu uyushma natijasida dizayn tarixida juda jiddiy oʻrin tutgan Bauhaus maktabi shakllandi.
- Ekologiya. Bu atrof-muhit va inson jamoasi o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganadigan fan sohasi. Ushbu kontseptsiya 19-asrda paydo bo‘lgan. Yashil yoki boshqa ekologik dizayn paydo bo‘la boshladi, bu eko-xavfsizlik standartlariga javob beradigan materiallar va mahsulotlardan foydalanishni anglatadi.
Agar biz ichki dizaynning rivojlanish tarixidagi asosiy daqiqalar haqida gapiradigan bo‘lsak, bu jarayonda bevosita ishtirok etgan aniq odamlar haqida unutmasligimiz kerak.
Charlz Rene Makintosh zamonaviy uslubning asoschisi. Frank Lloyd Rayt organik arxitektura tamoyilining asoschisi edi. Le Korbusier - xalqaro arxitektura uslubi kontseptsiyasini ishlab chiqish tizimiga katta hissa qo‘shdi. Parish opa 1960-yillarda Kennedi ma’muriyati davrida Oq uyning ichki dizayni kabi loyihalari bilan mashhur.
Qadim zamonlarda estetika orzusi namoyon bo‘ldi. Ba’zi odamlar o‘zlarini ustalarning ishi qanday rivojlanayotganligi haqida savol berishadi. Ushbu tadqiq dizayni kabi san’atga bag‘ishlangan. Dizayn tarixi, nazariyaning paydo bo‘lishi va shakllanish bosqichlari - buning hammasi ham shular jumlasidandir. O‘tmishga kichik safarni o‘tkazgan holda, o‘quvchi ichki dizayn, kiyim-kechak, landshaftning uslublari qanday rivojlanishini bilib oladi.
Go‘zallik va foyda o‘rtasidagi munosabatlar haqidagi dastlabki fikrlar qadimgi yunon olim Platon, Aristotel, Sokrat, Aristippus, Protagoralar orasida paydo bo‘ldi. O‘sha paytda inson mashinasi bilan aloqada ish olib borildi. Ko‘rib chiqilgan ijodiy yo‘nalish quyidagi chiqish versiyalariga ega.

1. 
   XIX asrning o‘rtalarida sanoat ishlab chiqarishni rivojlantirish estetikani ishlab chiqishga va taqdim etishga qaratilgan yangi turdagi faoliyatni talab qildi. Dizayni shu tarzda tuzilgan.
   
2. 
   XIX asrning oxirida nazariya va printsiplarning asosiy qoidalari shakllandi, keyinchalik ular magistratura maktablariga ta’sir ko‘rsatdi. Shunday qilib, dizayn san’at va hunarmandlikni birlashtira boshladi.
   
3. 
   XX asr boshida rassomlar sanoat sohasida yuqori lavozimlarni egalladilar. Ular korporativ identifikatsiyani ishlab chiqdilar va turli elektr jihozlari va avtomobillarni ishlab chiqarishga ta’sir ko‘rsatdilar. Shunday qilib, dizayn badiiy va ishlab chiqarish faoliyatiga aylandi.
   
4. 
   Bitiruvchining ko‘rinishi XX asrda dizayn maktablarini shakllantirish bilan bog‘liq.
   

Dizayn tarixining paydo bo‘lish nazariyasiga katta hissa qo‘shgan va davriy nashrlarni chop etishda davom etmoqda.
Rossiyada bu san’atning paydo bo‘lishi vaqti-vaqti bilan keskinlashdi: yuqori o‘sishdan keyin past pasayish kuzatildi. Ammo kuchli tomoni har doim estetik bo‘lib kelgan. Dizaynning evolyutsiyasi bir necha bosqichlarga bo‘linadi.
Dastlabki bosqichda (1917-1922 yillar) ishlab chiqarishni to‘qnashuvda ommaviy-art bilan to‘qnashishi, shuningdek ko‘cha bayramlari va siyosiy yurishlarning faol dizayni bilan loyihalashtirishni tashkil etish amalga oshirildi. Ushbu davr mobaynida grafik dizayni rivojlantirishning boshlanishi bo‘lgan reklama, plakat va kitob mahsulotlarini rivojlantirishga yangi yondashuvlar qo‘llanila boshlandi.
Ikkinchi bosqichda (1923-1932) Rossiya ishlab chiqarish bo‘limlarida professional dizaynerlarni tayyorlash uchun asosiy markazlardan biriga aylandi. O‘sha davrda san’atni yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan muayyan tushunchalar shakllandi, shuningdek uy-joylarni, ishchilarni va jamoat joylarini tashkil qilish bo‘yicha loyihalar ishlab chiqila boshladi. Kollajlarda, shrift kompozitsiyalarida, kitob konstruktsiyalarida, afishada grafikalarda g‘alaba yuzaga keldi.
1933-1960 yillardagi ijodiy faoliyat nafaqat insonga, balki yaratilgan muhitga nisbatan qo‘llaniladigan standartlashtirish printsipini joriy etish tufayli to‘xtatildi. Shu bois estetik kontseptsionizmning birligi davri tugadi. Dizayn bir nechta yo‘nalishlarga bo‘lingan: uy-xo‘jalik, dekorativ-dizayn va muhandislik.
San’atning rivojlanishi tarixda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan to‘rtinchi bosqichda qayta tiklandi. 60-yillarning boshlarida veb-dizayn sohasida dastlabki nazariy o‘zgarishlar yuzaga keldi. 1961 yilda VNIITE (Umumtexnika estetika ilmiy-tadqiqot instituti) tashkil etildi. Uning nashrlari Yevropa madaniyatida birinchi o‘rinni egalladi. Ko‘rib chiqilgan ijodiy faoliyat juda ommalashgan. Ko‘p me’yorlar qayta ko‘rib chiqildi va barcha e’tibor xalq iste’mol mollariga qaratildi. G‘arbiy Evropaning grafik dizayn maktablari ta’siri ostida davriy nashrlarning uslubi o‘zgargan.
Xususiy mulk shakli va raqobat kuchayib borishi (80-yillarning oxiri-90-yillarning boshlarida) rus reklamasi biznesni rivojlantirishda muhim vositalardan biri bo‘lgan. Keyinchalik grafik dizayndagi qiziqish sezilarli darajada oshdi va tovarlar va xizmatlar tarqaladigan nashrlar chiqdi.
Odamlar har doim o‘z uylarida go‘zal muhit yaratishga harakat qilishgan. Shuning uchun professional dizaynerlarning xizmatlari bugungi kunda talablarga mos keladi. Ichki dizayn tarixi qadim zamonlardan boshlanadi. Ibtidoiy odamda g‘or toshlar, terilar, devorlarga rasm chizish, daraxtlarning ildizlari va boshqa tabiiy narsalar bilan bezatilgan uy hisoblanadi.
Qadimgi Misr san’ati Erta Shohlik davrida shakllana boshladi. Madaniyat monumentallik va statik tamoyillari bilan aniq ifodalangan. Ayni paytda dafn marosimlari bilan ko‘tarilgan qabrlar qurilishi boshlandi. Eng muhim arxitektura “mastaba” edi. O‘rta Qirollikning davri o‘sha davrda duradgorlik asoslari deb hisoblanadi. Misrda ilk marotaba orqa o‘rindiq bor edi, keyinchalik bu zamonaviy dizaynga kirgan barcha stullar uchun shablon bo‘lib qoldi.
Ichki makon dizayni tarixi qadimgi Yunonistonning arxitektura buyumlari bilan to‘ldirilgan edi: tosh lavhalar, mozaikalar, yog‘och, g‘isht - bularning barchasi mozorlarni qurish uchun ishlatilgan. Devor va shiftlar gipsli va bezaklar bilan bezatilgan. Ushbu mamlakatda teatrlar alohida o‘rin egallagan. Turar-joy binolarida eshik o‘rniga mato pardalari uy sharoitini bezash uchun ishlatilgan. Ular mifologik yoki tarixiy qiyofaga kiritilgan. Xona mebellar bilan bezatilgan.
Qadimgi Rim ham ichki makon tarixining tarixiga alohida e’tibor qaratdi. Ushbu mamlakat aholisi hammomlarni (antiqa hammomlarni) qurishdi, ichki bezaklari haqiqiy hashamat bilan ajralib turardi: tonozli shiftlar, mozaikalar, hovuzlar, bog‘lar. Atrof muhitda ko‘pincha oltin, kumush, marmar, yog‘och, bronza, fil suyagi ishlatiladi.