I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: impuls, kuch impulsi, jism impulsi. 
1. Kuch impulsi va jism impulsiga misollar keltiring.
2. Jismga kuch ta’sir qilgani uchun jism impulsga ega deb aytish mumkinmi?
kg m
s
.
kg m
s
.
kg m
s
.
kg m
s
.
m
s
m
s
m
s
km
soat
.
.
.
m
a
= 1200 kg;

---

135
VI bob. Impulsning saqlanish qonuni
119­rasm. Har bir aravacha im­
pulslarining nolga tenglashishi
m
m
→
υ
→
υ
1. Tayanchga osilgan jismga bog‘langan iр pastga qarab dastlab 2 s davomida 10 
N kuch bilan tortib turildi. So‘ngra esa shunday kuch bilan 0,1 s ichida siltab 
tortildi. Har ikkala hol uchun jismga ta’sir etgan kuch impulsini toping.
2. Massasi 2 kg bo‘lgan jism 5 m/s tezlikda devorga urildi va tezligini tamoman 
yo‘qotdi. Jismning ta’sir kuchi impulsini toping. 
3. Massasi 100 g bo‘lgan sharcha gorizontal sirtda 0,5 m/s tezlik bilan ikkinchi 
sharchaga urildi va 0,2 m/s tezlikda o‘z harakatini avvalgi yo‘nalishda davom 
ettirdi. Urilish paytida sharchaning impulsi qanchaga o‘zgargan? 
37­§. IMPULSNING SAQLANISH QONUNI
Yopiq sistema
Fizikada tahlil qilinayotgan jismlar guruhiga jismlar sistemasi deyiladi. 
Sistemaga kiruvchi jismlar orasidagi o‘zaro ta’sir kuchlariga ichki kuchlar, 
sistemadagi jismlarning sistemadan tashqaridagi jismlar bilan o‘zaro ta’sir­
lashishi natijasida vujudga keluvchi kuchlarga esa tashqi kuchlar deyiladi.
Sistemadagi jismlar faqat bir­biri bilan o‘zaro ta’sirlashishsa 
va sistemaga ta’sir etayotgan tashqi kuchlar ta’siri o‘zaro mu­
vozanatda bo‘lsa, bunday jismlar sistemasi yopiq sistema deb 
ataladi. 
Kosmik kemani uchirishda Yer bilan kosmik kema birgalikda yopiq siste­
ma deb qaraladi. Chunki Quyosh, Oy va boshqa osmon jismlarining kosmik 
kemaga ta’sirini hisobga olmasa ham bo‘la di.
Gorizontal sirtda bir necha sharcha bir­biri bilan to‘qnashib, ta’sirlasha­
yotgan bo‘lsin. Agar sharchalarning sirtga ishqalanishi hisobga olmaydigan 
darajada kichik bo‘lsa, bu sharchali sirtni yopiq sistema deb qarash mumkin.