I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat
Download 2.62 Mb. Pdf ko'rish
|
7-sinf fizika uzb
|
Raketaning tuzilishi va harakati
Keyingi 50–60 yil ichida fazoga ko‘plab kosmik kemalar, Yerning sun’iy yo‘ldoshlari uchirildi. Ularni Yerdan orbitaga raketalar olib chiqadi. Reaktiv kuch ta’sirida harakatlanadigan kosmik uchish sistema lari raketa deb ataladi. 125rasm. Havo yordamida reak tiv harakatni hosil qilish qurilmasi: a) yonidan ko‘rinishi; b) yuqori dan ko‘rinishi a b υ → 2 υ → 1 υ → 1 υ → 1 υ → 1 υ → 1 ′ 124rasm. Suvning oqimiga qaramaqarshi yo‘nalishda hosil bo‘lgan reaktiv harakatlar a b υ → 2 ′ 142 Saqlanish qonunlari Raketaning harakati reaktiv harakatga asoslangan. Uning tuzilishi sxematik ravishda 126rasmda tasvirlangan. Raketa, asosan, to‘rt qismdan iborat. 1-qismda Yer at ro fidagi orbita ga chiqarib qo‘yiladigan kosmik kema yoki sun’iy yo‘ldosh joylashgan. Raketaning 2qismini yoqilg‘i va raketani Yer dan uchirish jihozlari tashkil etadi. 3qismda yoqilg‘i yonish kamerasi joylashgan bo‘lib, bu yerda yo qilg‘i yonishi nati jasida yuqori harorat va bosimli gaz yig‘iladi. Bunday gaz reaktiv soplo (4qism) orqali juda katta υ G tezlikda tashqariga chiqariladi. Yonish kamerasiga nisbatan kichik o‘lchamli sop lo orqali chiqayotgan katta bosimli gaz oqimi juda katta tez likka erishadi. Buning natijasida impulsning saqlanish qonu niga binoan gaz oqimi yo‘nalishiga qaramaqarshi yo‘nalishda reaktiv kuch vujudga keladi. Bu kuch ta’sirida raketa harakat ga keladi va υ R reaktiv tezlik oladi (127-rasm). Raketa soplosidan chiqayotgan gazning massasi m G , tezligi υ G , raketaning massasi m R , olgan reaktiv tezligi υ R bo‘lsin. Impulsning saqlanish qonunini qo‘llab, quyidagi tenglikni yozish mumkin: m G υ → G + m R υ → R = 0 yoki υ → R = – m G υ → G m R . Formuladan ko‘rinadiki, raketaning massasi qancha kam bo‘lsa, uning reaktiv tezligi shuncha katta bo‘ladi. Haqiqatda ham, raketa massasining katta qismi yoqilg‘i massasiga to‘g‘ri keladi. Yoqilg‘i yonishi jarayonida uning miqdori hamda raketa massasi kamayib boradi. Bu esa raketa tezligining oshib bo rishiga olib keladi. Raketa belgilangan balandlikka chiqqunga qadar uning yoqilg‘idan bo‘shagan qismlari navbatmanavbat ajralib, havoda yonib ketadi. Raketaning kichik bir qismi – kosmik kema (Yerning sun’iy yo‘ldoshi) uchishni davom et tiradi. Impulsning saqlanish qonuni asosida hosil bo‘ladigan reaktiv harakat kosmonavtikaning asosi hisoblanadi. Kosmik raketa va kemalarning yaratili shiga olimlardan K. E. Siolkov skiy (1852–1935), S. P. Korolyov (1906–1966), M. V. Keldish (1911–1978), V. Braun (1912–1976), G. Obert (1894–1989) va boshqalar katta hissa qo‘shganlar. Hozirda kosmonavtika sohasi yuksak darajada taraqqiy etib bormoqda. Download 2.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|