I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

marta kamayadi, yo‘nalishi esa o‘zgarmaydi.
Vektor kattaliklarning proyeksiyasi
Aravacha harakat yo‘nalishiga nisbatan biror 
burchak ostida F
→
kuch bilan tortilayotgan bo‘lsin 
(20-rasm). Bu kuch aravachani ham vertikal, ham 
gorizontal yo‘nalishda tortadi. Aravachaga harakat 
yo‘nalishida ta’sir etayotgan kuchning qiymati 
qanday bo‘ladi?
Aravachaning harakat yo‘nalishi bo‘ylab Ox o‘qini 
o‘tkazamiz. Bunda O nuqtani F
→
 
vektorning boshiga 
to‘g‘ri keltirishimiz kerak. F
→
vektor oxiri A nuqtaga 
Ox o‘qdan perpendikulyar o‘tkazamiz. Hosil bo‘lgan 
OB
→
 
vektor F
→
vektorning Ox o‘qidagi tashkil 
etuvchisi, ya’ni proyeksiyasini ifodalaydi. Harakat 
yo‘nalishida aravachaga ta’sir etayotgan kuch shu
O
B
→
proyeksiyaning uzunligiga teng bo‘ladi. Masalan, 
burchak ostida ta’sir etayotgan kuchning qiymati 
| F
→
| = 5 N bo‘lsin. Bu kuchning proyeksiyasi esa 
3 N ga teng bo‘lishi mumkin. Aravachaga harakat 
yo‘nalishida ta’sir etayotgan kuch ana shu 3 N ga 
teng bo‘ladi. 
Endi F
→
kuch aravachani yuqoriga qanday kuch 
bilan tortayotganligini bilish uchun A nuqtadan Oy o‘qining C nuqtasiga 
perpendikulyar o‘tkazamiz. Hosil bo‘lgan OC
→ vektor uzunligi vertikal ta’sir 
etuvchi kuchga teng. Uning qiymati 4 N bo‘lishi mumkin. 
→
s
→
s
→
s
→
3s
19-rasm.
s vektorning
3 ga ko‘paytmasi
→
20-rasm. 
Aravachaga 
ta’sir etayotgan 
kuchning proyeksiyasi
s
F
A
B
O
C
y
x
→
→
21-rasm.
Ixtiyoriy 
yo‘nalishdagi vektorning 
proyeksiyasi
A
B
C
D
a
x
→

---

23
I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar
Ixtiyoriy yo‘nalishdagi a→ vektorning Ox o‘qidagi proyeksiyasini aniqlaylik 
(21-rasm). Buning uchun vektorning boshi A va oxiri B nuqtalaridan Ox 
o‘qining C va D nuqtalariga ikkita perpendikulyar o‘tkaziladi. Hosil bo‘lgan 
CD
kesma a→ vektorning Ox o‘qidagi proyeksiyasi bo‘ladi.