I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

7-§. TO‘G‘RI CHIZIQLI TEKIS HARAKATNING 
GRAFIK TASVIRI
Tezlik formulasidan yo‘l va vaqtni topish
Jismning harakat tezligi ma’lum bo‘lsa, tezlik formulasidan uning ixtiyoriy 
vaqt ichida bosib o‘tgan yo‘lini topish mumkin:
s = υ . t.
Tekis harakatda bosib o‘tilgan yo‘lni topish uchun jism tezligini 
shu yo‘lni bo‘sib o‘tish uchun ketgan vaqtga ko‘paytirish kerak.
Masalan, jism υ  = 8 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan bo‘lsa, u t = 10 s 
davomida s = υ t = 8 m/s · 10 s = 80 m yo‘lni bosib o‘tadi.
Jismning tekis harakatdagi tezligi va bosib o‘tgan yo‘li ma’lum bo‘lsa, tezlik 
formulasidan uning harakatlanish vaqtini topish mumkin:
t = sυ .
Tekis harakatlanayotgan jismning harakatlanish vaqtini topish 
uchun shu vaqt davomida bosib o‘tgan yo‘lni tezlikka bo‘lish kerak.
Masalan, jism 12 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan bo‘lsa, u 60 m yo‘l-
ni t = sυ = 60 m = 5 s da bosib o‘tadi. 
Tezlik grafigi
Tekis harakatda t vaqt orta borishi bilan jism tezligi o‘zgarmay qolaveradi. 
Masalan, to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jismning boshlang‘ich 
tezligi 10 m/s bo‘lsa, 10 s, 20 s, 30 s, 40 s, 50 s dan keyin ham uning 
tezligi 10 m/s ga teng bo‘laveradi. Bu holda tezlik grafi gi ni 28-a rasmda 
ko‘rsatilganidek tas virlash mumkin. Umumiy hol uchun aytish mumkinki, 
tekis harakatda tezlik grafigi vaqt o‘qiga parallel bo‘lgan o‘zgarmas to‘g‘ri
chiziqdan iborat bo‘ladi. Harakatlanish vaqti t ga to‘g‘ri keluvchi grafik 
12 m/s
.

---

33
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat
ostidagi shakl to‘g‘ri turtburchak bo‘lib, 
bu turtburchakning yuzi son jihatdan jism
o‘tgan yo‘l s ga teng bo‘ladi (28-b rasm).