I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Yo‘l grafigi
Jism υ = 5 m/s tezlik bilan harakat-
lanayotgan bo‘lsin. Yo‘l formulasi s = υt 
dagi t ga son qiymatlarni berib, s yo‘lning 
tegishli qiymatlarini topamiz va natijalarni 
jadvalga yozamiz:
t, s 
5 10 15 20
s = υt, m
25 50 75 100
Jadvaldagi t vaqtning har bir qiymatiga 
to‘g‘ri kelgan s yo‘lning mos qiymatlarini 
koordinata o‘qlarida aks ettirsak, yo‘l grafi g i ni hosil qilamiz (29-a rasm). 
Tez liklari υ
1 
= 2,5 m/s va υ
2 
= 5 m/s bo‘l gan tekis harakatlanayotgan ikkita 
jism ning yo‘l gra fik lari 29-b rasmda keltirilgan. Grafik dan ko‘rinadiki, tezligi 
katta bo‘l gan jism grafigining vaqt o‘qiga nisbatan og‘ish bur cha gi kattaroq 
bo‘ la di, ya’ni tikroq joy lashadi. Agar yo‘l grafigi to‘g‘ri chiziqdan iborat 
bo‘lsa, jism o‘z garmas tezlik bilan harakat qilgan bo‘la di, ya’ni tekis harakat 
yo‘l grafigi to‘g‘ri chiziqdir. 
Masala yechish namunasi
Avtomobil 60 km/soat tezlik bilan te-
kis harakat qilmoqda. Uning 15 minut da-
vo midagi harakati uchun tezlik va yo‘l 
grafiklarini chizing. 
Yechilishi: 15 min = 0,25 soat. Tezlik 
grafigi tezlik o‘qida 60 km/soat nuqtadan 
chiquvchi va vaqt o‘qiga parallel bo‘lgan 
to‘g‘ri chiziqdan iborat. Grafikni 0,25 soat 
bilan chegaralangan qismi hamda vaqt o‘qi 
bilan hosil qilingan to‘g‘ri to‘rtburchakning 
yuzi (30-a rasm) 60 km/soat ∙ 0,25 soat = 
= 15 km ga teng. s = υt formulaga υ = 60 
km/soat qiymatini qo‘yib, jadval tuzamiz:
30
100
50
20
10
3
6
9
12
s, m
υ
1
= 2,5 m/s
 
υ
2
= 5 m/s
 
29-rasm. Yo‘l grafigi
a
s, m
0 5 10 15 20 t, s
b
0 t, s
10
5
0 10 20 30 40 50 t, s
a
υ, m/s
υ, m/s
υ
t
s= υt
0 t, s
b
28-rasm. Tezlik grafigi
2 – Fizika 7.

---

34
Kinematika asoslari
t, soat 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25
s, km
3
6
9
12
15
Ushbu jadval asosida 30-b rasmda tas vir langan 
yo‘l grafigini hosil qilamiz.