I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: tekis hara kat da bo-
sib o‘tilgan yo‘l, jismning harakat lanish vaq -
ti, tez lik grafigi, yo‘l grafigi.
1
. Uyingizdan maktabga borishdagi holat uchun tax-
miniy tezlik va yo‘l grafik larini chizing.
2. Yo‘l grafigida vaqt o‘qiga nisbatan turli bur chakdagi 
ikkita to‘g‘ri chiziq o‘tkazib, hosil bo‘lgan grafikni 
tahlil qiling.
1. 3 m/s tezlik bilan tekis harakat qilayotgan jism 20 sekundda qancha masofani bosib 
o‘tadi?
2. 126 km/soat tezlik bilan tekis harakatlanayotgan poyezd 15 minutda ne cha kilometr 
masofani bosib o‘tadi?
3. 10 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan jism 6 km masofani necha minutda bosib 
o‘tadi?
4. Osmonga ko‘tarilganidan so‘ng 900 km/soat tezlik bilan tekis harakat lanayotgan 
samolyot 450 km masofani necha soatda uchib o‘tadi? 
5. 18 km/soat tezlik bilan tekis harakatlanayotgan velosiрed uchun tezlik va yo‘l 
grafiklarini chizing.
8-§. NOTEKIS HARAKATDA TEZLIK
O‘rtacha tezlik
Tekis harakat qilayotgan jism istalgan t
1
, t
2
, t
3
, . . . , t
n
vaqt oraliqlarida mos 
ravishda s
1
, s
2
, s
3
, . . . , s
n
yo‘lni bosib o‘tgandagi tezligi o‘zgarmas qiymatga 
ega bo‘ladi:
υ = 
s
1
= 
s
2
= 
s
3
= ... = 
s
n
= const,
bunda «const» o‘zgarmas qiymatni ifodalovchi belgi. Lotinchada constantus – 
o‘zgarmas, doimiy ma’nolarini anglatadi.
s = 15 km
υ, km/soat
60
30
0
0,2
0,1
t, soat
a
30-rasm. Avtomobil 
harakatining tezlik (a) va 
yo‘l (b) grafiklari
s, km
t, soat
0 0,1 0,2
12
6
b
(1)
t
1
t
2
t
3
t
n

---

35
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat
Tevarak-atrofimizdagi jismlar, asosan, notekis harakat qiladi. Masalan, bir 
manzildan chiqqan avtomobil yarim soat mobaynida 35 km masofani o‘tgan 
bo‘lsin. Avtomobil yo‘lda turli tezlikda yurib, yo‘lning ayrim qismlaridagina 
bir xil tezlikda harakat qiladi (31-rasm). Avtomobilning harakati butun yo‘lga 
nisbatan notekisdir.