I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: aylanma harakatda tezlanish, markazga 
intilma tezlanish.
1. Haydovchi avtomobilga radiusi 30 sm bo‘lgan g‘ildiraklar o‘rniga 32 sm li 
g‘ildiraklar o‘rnatib oldi. Agar spidometr 60 km/soat tezlikni ko‘rsatayotgan 
bo‘lsa, aslida, bu avtomobil qanday tezlikda harakatlanayotgan bo‘ladi? 
2. Nima uchun aylanma tekis harakatda namoyon bo‘ladigan tezlanish markazga 
intilma tezlanish deb ataladi?
a =υ
2 
54-rasm. Markazga 
intilma tezlanishning 
yo‘nalishi
A
O
R
υ
→
a
→
53-rasm. Tekis aylanma 
harakatda tezliklar 
vektori ayirmasi
A
1
O
R
υ
→
1
υ
→
1
Δυ
→
Δυ
→
υ
→
2
A
2
R
–
a =10
2 
m = 4 m
25 s
2
s
2
.
.
.

---

65
III bob. Tekis aylanma harakat
1. Uzunligi 25 sm bo‘lgan iрga bog‘langan sharcha 5 m/s chiziqli tezlik bilan 
aylanmoqda. Sharchaning markazga intilma tezlanishini toping. 
2. Avtomobil 90 km/soat tezlik bilan tekis harakatlanmoqda. Agar avtomobil 
g‘ildiragining radiusi 35 sm bo‘lsa, g‘ildirak chekkasidagi nuqtaning markazga 
intilma tezlanishini toping. 
3. Radiusi 12 sm bo‘lgan charx diski 1 minutda 1200 marta aylanmoqda. Charx 
aylanish o‘qidan eng uzoq nuqtasining markazga intilma tezlanishini aniqlang.
4. Velosiрed 12 m/s tezlik bilan harakatlanmoqda. G‘ildirak chekkasidagi nuqtaning 
markazga intilma tezlanishi 250 m/s
2
. Velosiрed g‘ildiragining radiusi qancha?
5. Ventilyator parragining radiusi 15 sm, aylanish chastotasi 20 l/s. Ventilyator 
parragining aylanish davri, burchak tezligi va parrak uchidagi nuqtaning chiziqli 
tezligi hamda markazga intilma tezlanishini toping.