I bob. Milliy bog’lar, qo’riqxonalar va alohida qo’riqlanadigan joylar haqida umumiy ma’lumot. O’zbekistondagi muhofazaga oilingan hududlar

38-modda. Korxonalar, tashkilotlar, sexlar, qurilmalarning faoliyatini to‘xtatib turish, cheklab qo‘yish, o‘zgartirish va tugatish
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning holatiga zararli ta’sir o‘tkazayotgan korxonalar, tashkilotlar, sexlar, qurilmalarning faoliyati zararli ta’sir ko‘rsatayotgan manbalar, shu jumladan alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hamda ularning muhofaza qo‘riqlanma tegralari tashqarisidagi manbalar bartaraf etilgunga qadar to‘xtatib turiladi yoki cheklab qo‘yiladi.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga yetkazilayotgan zararni bartaraf etishning imkoni bo‘lmasa, korxona, tashkilot, sex va qurilmalarning faoliyati to‘xtatiladi hamda ularning faoliyat yo‘nalishi o‘zgartirilganidan va alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga zararli ta’siri albatta bartaraf qilinganidan keyingina faoliyatlari amaldagi qonunlarga muvofiq qayta tiklanishi mumkin.
IX BO‘LIM. ALOHIDA MUHOFAZA ETILADIGAN TABIIY HUDUDLARNI MUHOFAZA QILISh VA ULARDAN FOYDALANIShGA DOIR XALQARO ShARTNOMALAR VA BITIMLAR
39-modda. Xalqaro shartnomalar va bitimlar
Basharti O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish bobida o‘zga qoidalar belgilangan bo‘lsa, u holda xalqaro shartnoma qoidalari amal qiladi.


O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV.

1.3.Hisor tizmasi (Pomir-Oloy tog‘ tizimi)ning Qashqadaryo viloyatidagi g‘arbiy yon bag‘rida Hisorning tog‘ ekotizimlari va archa komplekslarini muhofaza qilish uchun yaratilgan noyob qo‘riqxona mavjud. Qo‘riqxona maydoni 80986 gektarni tashkil etadi.

Qo‘riqxonaning tabiiy ob’yektlari noyobdir. Bu yerda O‘rta Osiyoning eng chuqur g‘orlaridan biri – Amir Temur g‘ori joylashgan. 2900 m.dan ziyod balandlikdagi ushbu maskan uzunligi deyarli 1000 metr keladigan ikkita g‘ordan iborat. Bu yerdagi g‘orlarda stalaktitli baland grotlar hamda noyob buloqlar bilan oziqlanadigan go‘zal yerosti ko‘li bor. Diqqatga sazovor bo‘lgan sayyohlik ob’yektlari orasida Hazrati Sulton muqaddas tog‘i, toshqotgan dinozavr izlari, Suvtushar sharsharasi, Qizilshavar karst platosi, Xo‘jakarshavar baland tog‘li platosi, Janka baland tog‘li ko‘li, Kalasoy darasi, Zarmas darasi, Seversev muzligi, G‘ilon, Zarmas va Ko‘l sermanzara tog‘ qishloqlari, Qizilgaz yozgi yaylovlarini uchratish mumkin.
O‘zbekistonning yana bir milliy g‘ururi - yaqinlarda “O‘zbek Shveytsariyasi” nomini olgan mamlakatning asosiy kurorti - Zomin milliy tabiat parkidir. Bu hudud azaldan o‘ziga xos tabiati va shifobaxsh havosi bilan mashhur.
Maydoni 25 gektardan ortiq bo‘lgan bu milliy park, Jizzax viloyatining Zomin tumanidagi Turkiston tog‘ tizmasining shimolida joylashgan. Park, birinchi bo‘lib XIX asrning 60-yillarida rus olimi va biologi A.P.Fedchenko tomonidan o‘rganilgan. 1960 yilda esa va noyob archa o‘rmonlari va ularning noyob hayvonot dunyosini saqlab qolish maqsadida qo‘riqxonaning o‘zi tashkil etilgan.

Parkning rel’yefi, bitta yaqqol tog‘ tizmasini tashkil etadi. Eng baland tizma, dengiz sathidan 3500 metrga yetadi. Janubda, park hududi Turkiston tizmasining chuqur, tor daralari bilan ajratib turuvchi yon bag‘irlar bilan o‘ralgan. Shimolda qo‘riqxona qoyalari archa o‘rmonlari bilan qoplangan ancha yumshoqroq relyefga ega.
Milliy parkning iqlimi keskin kontinental bo‘lib, fasllarning almashishlari yaqqol seziladi. Bahorda o‘rmonlar yam-yashil. Yomg‘irning ko‘p qismi aprel, oktyabr va yanvar oylariga to‘g‘ri keladi. Iyul va avgust oylarida harorat +32 darajagacha ko‘tariladi, yanvarda esa -30 gacha pasayishi mumkin.
Haroratning keskin o‘zgarishi tufayli qo‘riqxonada sovuqqa chidamli daraxtlar va butalar ko‘p o‘sadi. Flora vakillari orasida efir moyli, meva va reza mevali, sarg‘ish kabi shifobaxsh xususiyatlarga ega dorivor o‘simliklar uchraydi. Zomin chakalakzorlari bo‘ylab yurib, siz na’matak, yalpiz, hashaki no‘xot, tarxun, piyoz, chinnigullar, do‘lana, yorongul va boshqa ko‘p narsalarni terib olishingiz mumkin.
Boy o‘simliklar olami, turli xil hayvonot dunyosini ham nazarda tutadi. Parkda bo‘ri, burgut, chittak, quyon, turkiston agamasi, turkiston boyo‘g‘lisi, qorayaloq, ko‘l qurbaqasi, toshli savsar va boshqa ko‘plab hayvonlar va qushlar yashaydi. O‘rmonzorlar orasida, turkiston yelisi, o‘rmon olmaxoni va hattoki oq tirnoqli ayiq ham yashiringan.
Qo‘riqxonada, uning noyob tabiatidan tashqari Qizil otaksoy maydonidagi g‘alati shakldagi ulkan qizil toshlar, qadimiy Boboyong‘oq yong‘oq daraxti, Peshag‘or g‘ori, “Xujay serob-ota” ziyoratgohi kabi ko‘plab tabiiy va tarixiy diqqatga sazovor joylar ham mavjud.
Bundan tashqari, yil davomida Zominda shifobaxsh dam olish ham mumkin. Parkdan unchalik uzoq bo‘lmagan joyda, Zomin sanatoriyasi joylashgan. Dam olish zonasida ko‘p yillar davomida barcha o‘zbekistonliklar uchun sevimli dam olish maskaniga aylangan ko‘plab pansionatlar, sanatoriylar, dam olish uylari va bolalar oromgohlari mavjud.