Izoh: Qizil rangda berilgan moddalar nomi trivial nomenklatura
bo‘yicha.
Ko‘k rangda ratsionla va qora rangda sistematik nomenklaturada
nomlangan moddalar nomi berilgan.
Nomenklaturasi:
Tarixiy nomenklatura. Organik birikmalarning ko‘plab kashf etilishi natijasida
ko‘pchilik organik moddalarga trivial(empirik, tarixiy, tasodifiy)nomlar
berilgan. Masalan, to‘yingan uglevodorodlarning birinchi to‘rtta vakiliga
metan, etan, propan va butan deb, tasodifiy nom berilgan. Pentandan boshlab
alkanlarning nomiga molekula tarkibidagi uglerod atomi sonining grekcha
nomiga (“penta”- 5, “geksa”- 6, “gepta”- 7, “okta”- 8, “nona”- 9, “deka”- 10)
«an» qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilinadi. Masalan: pentan – C5H12, geksan
– C6H14,
Ratsional nomenklatura. XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda
ratsional (lotincha «ratio» fikrlash, idrok demakdir) nomenklatura
qo‘llanildi. Ushbu nomenklaturaga asosan barcha alkanlar metanning hosilasi
deb qaraladi. Metan tarkibidagi vodorodlar o‘rniga radikallarning almashinishidan
alkanlar hosil bo‘ladi Ratsional nomenklatura bo‘yicha alkanlarni
nomlashda eng ko‘p tarmoqlangan uglerodni metan markazi sifatida qaraladi
va shu uglerodga bog‘langan radikallarning nomi va oxirida metan so‘zini
aytish bilan modda nomi tugallanadi.
CH3 CH2 CH2 CH3
metiletilmetan metilpropilmetan
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3
Izoh: agar ikkita bir xil radikallar modda tarkibida bo‘lsa, radikal nomidan
oldin “di”, uchta bir xil radikal bo‘lsa “tri”, to‘rtta bir xil radikal bo‘lsa “tetra”
qo‘shimchasi qo‘shiladi.
CH3 CH2 CH3
dimetilmetan
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3
dietilmetan
25
CH3 C CH3
CH3
CH3
tetrametilmetan
CH3 CH2 CH CH2 CH3
CH2
CH3
trietilmetan
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. Faqat alkanlar formulasi keltirilgan qatorni ko‘rsating.
1.C2H4, C7H12, C6H14 3.C4H10, C2H6, C5H12
2.C3H8, C4H6, C2H2 4.C2H2, C5H12, C4H6
2. Geptan hamda oktan tarkibidagi C–C hamda C–H bog‘lar sonini mos
ravishda aniqlang.
3. Quyidagi alkanlarni ratsional nomenklatura bo‘yicha nomlang:
CH3 CH CH
CH3 CH3
CH3
CH3 C CH2
CH3
CH3
CH3
CH3 CH C
CH3 CH3
CH2
CH3
CH3
CH3 C CH2
CH3
CH CH3
CH3
CH3
4. Quyidagi moddalarning struktura formulasini yozing
1) metiletilizopropil metan;
2) dietilpropil metan;
3) dimetiletilbutil metan;
4) propilizopropil metan
5. Propanni tarkibidagi uglerodning massa ulushini (%) aniqlang.
6. Tarkibida 82,75% uglerod (massa jihatidan) bor bo‘lgan alkanni empirik
formulasini aniqlang.
26
Do'stlaringiz bilan baham: |