Degidrogenlash. Bu reaksiya yordamida alkanlardan tegishli to‘yinmagan
uglevodorodlar hosil qilinadi. Masalan
CH3 CH3 CH2 CH2 + H2
etan etilen
Ishlatilishi. Tabiiy gazning asosi metan yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Metandan
metil spirt, sirka kislota, etil spirt, sintetik kauchuk, mochevina olinadi.
Dixloretan, xloroform va tetraxlormetanlar erituvchi sifatida foydalaniladi. Alkanlar
yoqilg‘i sifatida ham ishlatiladi.
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. 48 g metanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?
2. 132 g propanning yonishidan necha gramm suv hosil bo‘ladi?
3. 116 g butanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?
36
Siklopentan Siklogeksan
4. 101 g metil xlorid olish uchun necha gramm xlor kerak?
5. 129 g etilxlorid hosil bo‘lishi uchun necha gramm etan talab etiladi?
6. Metandan 1500˚C temperaturada 104 g asetilen olingan bo’lsa hosil
bo’lgan vodorod hajmini (l, n.sh.) hisoblang.
7. Metandan 1500˚C temperaturada 78 g asetilen olingan bo’lsa, sarflangan
metan hajmini (l, n.sh.) hisoblang.
9-§. SIKLOALKANLAR. NOMENKLATURASI.
IZOMERIYASI. OLINISHI
Biz ko‘rib o‘tgan atomlari ochiq zanjir hosil qiladigan to‘yingan
uglevodorodlar- alkanlardan tashqari yopiq zanjirli, siklik tuzilishga
ega bo‘lgan uglevodorodlar ham bor ular sikloalkanlar deb ataladi.
Sikloalkanlar quyidagi umumiy formulaga ega СnН2n.
Sikloalkanlar tegishli alkanlardan molekulasi tarkibida 2 ta vodorod atomi
kamligi bilan farq qiladi. Mana shu atomlarning ajralib chiqishi hisobiga
uglerod halqasi yopiladi, buni sxematik tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin:
H2C
H2C CH
CH2
2
C3H8 C5H12
H2C
H2C CH2
CH2
CH2
siklobutan siklopropan siklopentan
CH2
H2C CH2
C4H10
H2C
H2C CH
CH2
2
C3H8 C5H12
H2C
H2C siklobutan siklopropan CH2
H2C CH2
C4H10
H2C
H2C CH
CH2
2
C3H8 C5H12
siklobutan siklopropan CH2
H2C CH2
37
+H2
CH2
H2C CH2
H2C
CH2
CH2
H2C CH2
H2C
CH2
H H
Do'stlaringiz bilan baham: |
