I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Nomenklaturasi.
Alkenlarni sistematik nomenklatura muvofiq nomlashda tegishli alkan
nomidagi “-an” qo‘shimchasini “-en” yoki “–ilen “ qo‘shimchasiga almashtiriladi.
Masalan:
Propan
CH3 CH2 CH3
Propen (Propilen)
CH2 CH CH3
H C C C
H
H
H
H
H
H
H
H C C C
H H
H
H
H
Etan Eten (Etilen)
CH3 CH2
H C C
H
H
H
H
H
H C C
H
H
H
Propan
CH3 CH2 CH3
Propen (Propilen)
CH2 CH CH3
H C C C
H
H
H
H
H
H
H
H C C C
H H
H
H
H
Etan Eten (Etilen)
CH3 CH3 CH2 CH2
H C C
H
H
H
H
H
H C C
H
H
H
Propan
CH3 CH2 CH3
Propen (Propilen)
CH2 CH CH3
H C C C
H
H
H
H
H
H
H
H C C C
H H
H
H
H
Etan Eten (Etilen)
CH3 CH3 CH2 CH2
H C C
H
H
H
H
H
H C C
H
H
H
Propan
CH3 CH2 CH3
Propen (Propilen)
CH2 CH CH3
H C C C
H
H
H
H
H
H
H
H C C C
H H
H
H
H
Etan Eten (Etilen)
CH3 CH3 CH2 CH2
H C C
H
H
H
H
H
H C C
H
H
H
Alkenlarni sistematik nomenklaturaga muvofiq nomlashda avval asosiy
zanjir tanlanadi. Qo‘shbog‘ asosiy zanjirda bo‘lishi kerak. Asosiy zanjirdagi
uglerod atomlariga raqam qo‘yish qo‘shbog‘ tomondan yoki qo‘shbog‘ga yaqin
tomondan bo‘lishi kerak. Asosiy zanjir raqamlangandan keyin, alkanlarga
o‘xshab yonaki zanjirdagi radikallar alfavit bo‘yicha aytiladi . Oxirida asosiy
zanjir nomi va qo‘shbog‘ni o‘rni raqam bilan ko‘rsatiladi.
43
Masalan:
C C C C C C
CH3
H
H
H
H
H
H H H
H
H
H C C C C
H
H H H CH3
CH3
6 5 4 3 2 1 1 2 3 4
4 - metilgeksen - 2
C H
H
H
5
4,4 - dimetilpenten - 2
Alkenlarni ratsional nomenklaturaga muvofiq nomlashda barcha alkenlar
etilenning hosilasi deb qaraladi. Ya’ni, asos sifatida etilen olinadi.
Masalan:
CH3 CH CH2
metiletilen
CH3 CH CH CH3
s i mmetrik dimetiletilen
CH3 C CH2
CH3
nosimmetrik dimetiletilen
CH3 C C
CH3
CH3
CH3
tetrametiletilen
Alkenlarni galogenli hosilalarini nomlash
Alkenlarni galogenli hosilalarini nomlash, alkenni nomlash kabi bo`lib,
faqat galogenlarni nomi, galogen bog`langan asosiy zanjirdagi uglerod atomini
raqami ko`rsatilgan holda alifbo tartibida yon zanjirdagi uglerod radikallari
bilan bir qatorda aytib o`tiladi.
CH3 CH
Cl
C
CH2
CH3
CH2 CH CH2
CH3
6 5 2 1
4-etil-4-metil-5-xlorgeksen-1
4 3
44
CH3 CH CH CH2 CH
CH2
CH3
C CH3
CH3
Cl
1 2 3 4 5 7
5-etil-6-metil-6-xlorgepten-2
6
Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. Quyida berilgan formulalar orasidan alkenlarga tegishli bo’lganini toping.
a) C2H2 b) C6H6 c) C3H8 d) C5H10
2. C4H8 formulaga mos keluvchi alkenlarni xalqaro va ratsional nomenklatura
bo’yicha nomlang.
3. Quyidagi moddalarni formulalarini yozing va ularni ratsional nomenklatura
bo’yicha nomlang. a) penten-2; b) 2-metilbuten-2; c) 2,2-dimetilgepten-3
4. Alkenlarning umumiy formulasidan kelib chiqqan holda, molekulyar
massasi 84 g ga teng bo’lgan modda tarkibidagi uglerod atomlarining sonini
toping.
5. Quyidagi berilgan moddalarning struktur formulasini yozing: a)
1-brom-3-metilpenten-1; b) 2-etil-3-yodpenten-1; c) 3,4-dimetil-5-xlorgeksen-
1
6. Buten molekulasi tarkibidagi σ va π bog’lar nisbatini toping.