I. Kirsh II. Asosiy qism

Birinchi gidrogeologik zona - ver usti suvlarining singib ki- rish zonasi.
Daryolarning konus yoyilmalari ustki qismini va butun suv yig‘ish maydonini qamraydi. Bu nisbatan baland tog' oldi yerlar bo‘lib, nishabi katta. iqlimi esa salqin boiadi. Yiliga 400 - 600 mm va undan ko'p yog'ingarchilik bo'ladi.Ustki qatlami uncha qalin bo'lmagan, ba'zan 1.5-2 m gacha boradigan mayda tuproq (qumoq tuproq, gil) dan iborat. Mayda tuproqli qatlamda qisman qum, shag'al. mayda tosh aralashgan bo'ladi. Bu esa tuproqning suv shimuvchanligini oshirishga sabab bo'ladi. Undan pastda, yer yuzasiga yaqin suv o'tkazuvchanligi yaxshi, qalin (o'nlab. ba'zan esa yuzlab metr) qatlam (shag'al. mayda tosh) joylashadi. Bu qatlam uncha suv o'tkazmaydigan jins ustida joylashadiBu zonada sizot suvlari bosimsiz bo‘lib. odatda, sathi ancha chuqur (10-30 metr va undan ham chuqur) joylashadi. Sizot suvlarining oqish tezligi katta bo'lganligi sababli bu yerda tuz to'planish hodisasi ro'y bermaydi. Shuning uchun bu zonadagi sizot suvlari chuchuk bo'lib mineralizatsiyasi 0,25 g/1 dan oshinaydi.Hudud tabiiy yaxshi zovurlashganligi sababli sizot suv sathi- ning ko'tarilishi ro'y bennaydi. Nishabi katta. tuproqning suv o'tqazuvchanligi, yer osti suvlarining oqimi yaxshi bo'lganida. bu erdagi barcha tuzlar. yo oqar suvlar. yoki sizot suvlar bilan birgalikda past joylashgan gidrogeologik zonalarga oqizib yuboriladi.Shu tufayli birinchi zona hamisha meliorativ jihatdan qulay hisoblanadi. Bu yerlarda suvdan foydalanish sharoiti va yerdan foydalanish koeffitsientining qanday boTishidan qat'iy nazar. yerlar shoTlanmaydi va botqoqlanmaydi.Sug'orish natijasida tuproqqa singan suv tuproq namligini oshirish bilan birga, tuproqdagi mikrobiologik jarayonga ham katta ta’sir etadi. Tuproq namligi doim normal holda saqlansa. undagi mikroorganizmlarga yaxshi sharoit yaratilgan bo'ladi. Bu mikroorganizmlar hosilning ortishigaimkoniyat yaratib beradi. Sug‘orishlar orasidagi davrda tuproqdagi organik qoldiqlar chirib, tuproqqa qo'shiladi va tuproqni hosildor qiladi.Ikkinchi gidrogeologik zona - sizot suvlarining sirtga tepish zonasi. Bu zona birinchi zonani daryolar konus yoyilmalarining cheti bo Tib joylashgan ancha tor polosa bilan o'rab olgan bo'ladi. Birinchi zonaga qaraganda bu yerlarning nishabi kichikroq bo'ladi. BugTanish ko'p boTishibilan birga iqlimi ham ancha issiq. Mayda tuproqli ustki qatlam ancha qalin boTib. grunt juda mayda fraksiyalardan tuziladi.Mayda tuproqli prolyuvial yotqiziqlar tagida mayda shag‘al va qumlar yotadi. Bu zonada sizot suvlari yer yuziga yaqin (0,5- 2 m) joylashadi yoki yer yuziga buloq kabi tepib chiqadi.Tepib chiqish zonasidagi sizot suvlar oqish tezligi nisbatan katta boTganidan bu zonaning tuprog'i ham sho'rlanmagan (tarkibidagi tuzlar 0,2-0.4 g/1 atrofida) bo'ladi. Faqat ayrim
oylardagina to'xtab qolgan yoki juda sekin oqadigan sizot suvlar ko'proq minerallashgan (tarkibidagi tuzlar 1-1,5 g/1) bo'ladi.Sirtga tepish zonasidagi sizot suv sathining pastida suv o'tkaz- maydigan. qattiq kalsiy karbonat (CaCOj qatlam (cbo'qindi) lari tez-tez uchrab turadi. CaC03 ning miqdori 60-70%. qatlam qalinligi bir necha santimetrdan bir necha detsimetrgacha boradi. Bular O'zbekistonda - shoh, Qirg'izistonda - kampirtosh dcyiladi. Arziq qatlam deyiladigan qatlamlar ham uchrab turadi. Bu qatlamlar gips (CaS04). ohak (CaCO.) va tarkibida gips ko'proq bo'lgan boshqatuzlardan iborat. Shuning uchun bunday tuproqlarda zax gochirish melioratsiyasining biror tadbirini ko'rish talab qilinadi.