I. O’quv materiallar 1- mavzu transport vositalari detallarining ish qobilyatini qayta tiklash texnologiyalari fanining maqsadi va vazifalari reja

 
 
 
7-MAVZU TRANSPORT VOSITA DETALLARINI TIKLASH 
JARAYONLARI. 
1.Golvanik – kimyo tiplash usuli. 
2.Metallarni elektroliz yo’li bilan tiplash sxemasi.
3.Elektroliz jarayonini bajarishda ishlar boskichi.
4.Xromlash, ruxlash, nikellash va mislash jarayonlari.
Tayanch iboralar: elektroliz, xromlash, ruxlash, nikellash, mislash 
Golvanik qoplash elektr tok ta’sirida metall tuzlarining eritmasidan 
metallarning ajralib chikish xossasiga asoslangan. Ta’mirlanadigan detal tok 
manbaining manfiy qutbiga (katodga) ulanganda, uning yeyilgan sirtigametall utiradi. 
Tok manbaining musbat qutbiga ulangan anol – ikkinchi elektrod sifatida xizmat 
kiladi. Xar ikkala elektrod metall tuzlarining eritmasi quyilgan idishga joylashtiriladi.
Bu usul detallarning yeyilgan kismini ta’mirlash, ularni zanglashdan saklash yoki 
pardoz koplamalar koplash sifatida foydalaniladi. Bunda detal katod, metall plastinka 
anod vazifasini bajargan xolda anod eriydi. Ajralib chikkan ionlar katodga utiradi. Bu 
usuldan xromlash, temirlash, nikellash, ruxlash va mislash jarayonlarida keng 
qo’llanadi. Bu jarayonni amalga oshirishda ta’mirlanadigan detallarni tayyorlash 
ya’ni ularni kislota va ishkorlar yordamida tozalash, koplamalar yotkizish va 
koplangan detalga ishlov berish kabi boskichma boskich ishlar bajariladi. Bu sulni 
afzalligi ortikcha issiklik bermay, detalni deformatsiyalamay, yeyilgan sirtlarini 
tuldirish va ularni boshlangich ulchamlariga keltirish imkonini beradi. 
Elektrik metallashda ish unumi va tejamlilik juda yuqori bo’ladi. Ishlash 
printsipiga ko’ra, elektrik metallash quyidagi ikki turga: elektr yoyi vositasida 
metallash va yuqori chastotali tok vositasida metallash turlariga bo’linadi.
Elektr yoyi vositasida metallash (7.1-rasm) usuli metallashning barcha turlarini 
bajarishga mo’ljallangan.

---

42 
7.1-rasm. Elektr yoyi vositasida metallash metalizatori. 
1-sim; 2-sim uzatish mexanizmining roliklari; 3-havo berish kanali; 4-yo’naltiruvchi uchliklar; 5-
elektr yoyi. 
Bunda diametri 1,2...2,5 mm li bir-biridan elektrik tarzda izolyatsiyalangan 
ikkita metall sim uzatish mexanizmi yordamida siljiydi. Simlar uchliklardan chiqishi 
bilan bir-biriga yaqinlashadi va elektr yoyi ta’siri ostida ularning uchlari 
suyuqqlanadi. Siqilgan havo oqimi suyuqqlangan simni bosim ostida juda mayda 
zarralarga aylantiradi va detal yuzasiga qoplaydi.
Yuqori chastotali tok vositasida metallash induktsion qizdirish printsipidan 
foydalanishga asoslangan. Yuqori chastotali tok bilan ishlaydigan metalizatorning 
sxemasi keltirilgan (17-rasm). Sim yuqori chastotali uyurma toklar kontsentratori bor 
metallizatorda suyuqqlantiriladi. Uyurma tok kontsentratori magnitaviy maydonni 
simning metalizator purkash golovkasidan chiqish joyig’a eng ko’p tuplash uchun 
mo’ljallangan. Yuqori chastotali tok vositasida metallashda lampaviy LZ37, GZ 46, 
LGPZ 30, AZ 46, AGLZ 60, LG 60 generatorlaridan foydalaniladi.
Eyilgan detallarning ishlash imkoniyatini metallash yo’li bilan tiklashning texnologik 
jarayoni ketma-ket o’tkaziladigan uchta asosiy bosqichdan iborat.
• detal yuzasini metallashga tayyorlash.
• detalning tayyorlangan yuzasini metallash detalning metallangan yuzasiga 
ishlov berish