I. O’quv materiallar 1- mavzu transport vositalari detallarining ish qobilyatini qayta tiklash texnologiyalari fanining maqsadi va vazifalari reja

Qul rang va bolg’alanuvchi cho’yandan hamda alyuminiy qoplamlaridan 
yasalgan detallarning ishlash imkoniyatini tiklash xususiyatlari.  
Avtomobil detallari tayyorlashda qul rang va bolg’alanuvchan cho’yan ham 
ishlatiladi. Qul rang cho’yan barcha murakkab quyma detallar: tsilindrlar bloki, blok 
golovkalari, maxoviklarning karterlari, suv va moy nasoslarining korpuslari, 
uzatmalar qo’tisining karteri, old g’ildiraklarning gupchaklari va boshqa detallar 
tayyorlanadi.
Yuqorida keltirilgan detallarda eng ko’p uchraydigan nuqsonlar har xil darzlar, uchib 
ketgan joylar, uyiklar, rezba uramining o’zilishi yoki rezbaning yeyilish va shunga 
o’xshash nuqsonlardir.
Avtomobilning qul rang cho’yandan qo’yilgan murakkab shaklli yupqa devorli 
detalllaridagi darzlarni payvandlab berkitish ma’lum darajada qiyinchilik tug’diradi, 
Avtomobilning cho’yandan quyilgan detallari Gaz alangasida usulda va elektr yeyi 
vositasida payvandlanadi.
• Payvandlanadigan detal qizdirib olingandan keyin, payvandlanmasligi lozim 
bo’lgan joylari azbest listi bilan berkitiladi. Suyuqqlangan cho’yan oqib 
ketmasligi uchun detal gorizontal vaziyatda quyiladi. Elektr yeyi vositasida qul 
rang cho’yan detallarni qizdirib olib ham qizdirmasdan ham payvandlasa 
bo’ladi.
• CHo’yanni sovuqlayin payvandlashda kam uglerodli po’latdan, misdan yoki 
monelmetalldan tayyorlangan elektrod ishlatiladi.
• Detallarning ishlash imkoniyatini elektr yoyi vositasida payvandlash usuli 
bilan tiklash
• Elektr yoyi vositasida payvandlashda detal elektr yoyi ta’sirida suyuqqlanadi. 
Avtomobil detallarining ishlash imkoniyatini tiklashda N.G.Slavyanov 
usulidan keng foydalaniladi.

---

35 
N.N.Slavyanov usulida payvandlash sxemasi. 1-elektrod; 2-elektrod tutqich; 3-sim; 
4-tok manbai; payvandlanadigan detal.
• Bu usulda metall elektrodlar ishlatiladi. Bunda payvandlanadigan detal metall 
stolga qo’yiladi, Tok manbai 4 dan sim stolga keltirilgan. Boshqa sim 3 
elektrod 1 kistirilgan elektrod tutqich 2 ga ulanadi. Tok ulangandan keyin 
elektrodni payvandlanishi lozim bo’lgan detalga tekizish, keyin esa detal 
yuzasidan tezda 46 mm uzoqlashtirish kerak. SHunda detal bilan elektrod 
orasida elektr yoyi hosil bo’ladi.
• Elektr yoyi vositasida payvandlashda yoy mumkin qadar qisqa bo’lib turishi 
kerak. Yoy qisqa bo’lganda havo suyuqqlangan metalga kam ta’sir etadi, 
natijada chokning mexanikaviy puxtaligi ortadi.
• Payvandlash tokining qiymati payvandlanayotgan detalning metaliga, uning 
qalinligiga. elekgrodning diametriga, payvandlash tokining turiga, elektrodning 
tipiga bog’liq bo’ladi.
• Dastaki usulda elektr yoyi vositasi bilan payvandlashda payvandlash yoyining 
uzunligi, tokning qiymati ham vaqti-vaqti bilan o’zgarib turadi. Elektrod metali 
bilan detal metali bir tekis suyuqqlanish payvandlash toki qiymatining ortishi 
yoki kamayishi uncha katta bo’lmasligi lozim.
• Dastaki usulda elektr yoyi vositasi bilan payvandlashda kam uglerodli simdan 
yasalgan elektrodlar ishlatilib, metalning sachrashini ancha kamaytirsa bo’ladi.
• SHu yili boshka rus injeneri N.G. Slavyanov uzgaruvchan va uzgarmas 
toklarda eruvchan metall elektrod bilan elektr yoyli payvandlash usulini 
yaratdi. Bu usul xozirgi kunda keng qullaniladi.
• Kirralarni payvandlashga tayyorlash: a – kirralarni chetini nishab kilmasdan; b 
– ikkala kirrani nishab qilish; v – kirralarni ikki tomonlama simmetrik nishab 
qilish.
Vibroyoy yordamida suyuqlantirib qoplashda elektrod simning tebranib turishi 
natijasida yupqa va puxta qatlam termiq ta’sirning uncha chuqur bo’lmagan zonalari 

---

36 
hosil qilinadi va detal ozroq qiziydi. Bundan tashqari yoy qisqa bo’lganligi yoy 
razryadining davom etish vaqti va ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini o’zgartirish 
mumkinligi tufayli elektrod simdagi legirlovchi elementlarning qo’yishi kamayadi. 
Vibroey yordamida suyuqlantirib qoplashda ish unumi dastaki usuldagiga qaraganda 
yuqori, ammo flyus qatlami ostida payvandlashdagiga qaraganda past bo’ladi.
Avtomobil detallariga elektrod suyuqqlantirb qoplash ishlari tokarlik stanoklarida 
bajariladi.
Kul rang va bolg’alanuvchi cho’yandan hamda alyuminiy qoplamlaridan