I qism. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari

2.Асосий воситаларнинг тугатилиши

1	Асосий воситанинг бошланғич қийматига	6000000	9210	0111-0190	Тугатиш далолатномаси
2	Жамланган эскиришни ҳисобдан чиқариш	5000000	0211-0290	9210	Тугатиш далолатномаси
3	Қайта баҳолаш бўйича резервни ҳисобдан чиқарилишига	250000	8510	9210	Ҳисоб-китоб
4	Тугатиш харажатлари	100000	9210	6710, 6520, 6990	Тугатиш далолатномаси, қайдномалар
5	Тугатишдан олинган материаллар	200000	1090	9210	Тугатиш далолатномаси, кирим далолатномаси
6	Тугатишдан олинган фойда	-	9210	9310	Тугатиш далолатномаси
7	Тугатишдан кўрилган зарар	650000	9430	9210	Тугатиш далолатномаси
3.Асосий воситаларнинг бепул берилиши
1	Асосий воситани бепул бериш қийматига	50000	4010	9210	Шартнома, счёт-фактура
2	Асосий воситанинг бошланғич қийматига	600000	9210	0111-0190	Шартнома, счёт-фактура
3	Жамланган эскиришни ҳисобдан чиқариш	500000	0211-0290	9210	Шартнома, счёт-фактура
4	Қайта баҳолаш бўйича резервни ҳисобдан чиқарилишига	50000	8510	9210	Ҳисоб-китоб
5	Бепул беришдан кўрилган зарар суммасина	50000	9430	4010	Шартнома, счёт-фактура
4.Асосий воситаларнинг таъсис бадали сифатида киритилиши
1	Асосий воситани таъсис бадали сифатида берилган қийматига	700000	0610-0690	9210	Шартнома, счёт-фактура
2	Асосий воситанинг бошлан-ғич қийматига	600000	9210	0111-0190	Шартнома, счёт-фактура
3	Жамланган эскиришни ҳисобдан чиқариш	500000	0211-0290	9210	Шартнома, счёт-фактура
4	Қайта баҳолаш бўйича резервни ҳисобдан чиқарилишига	50000	8510	9210	Ҳисоб-китоб
6	Олинган фойда	650000	9210	9310	Ҳисоб-китоб, счёт-фактура

Умумдавлат солиқларини тўловчи қурилиш ташкилотларида сотилган асосий воситаларнинг сотиш қиймати (Сқ) қолдиқ қиймат (Ққ)дан катта бўлса (Сқ  Ққ), у ҳолда улар ҚҚС тўловчи ҳисобланади. Агар сотиш қиймати (Сқ) қолдиқ қиймат (Ққ)дан кичик бўлса (Сқ  Ққ) ёки улар ўзаро тенг бўлса ( Сқ = Ққ), у ҳолда қурилиш ташкилотлари ҚҚС тўловчи ҳисобланмайдилар. Асосий воситаларни таъсис бадали сифатида киритилиши ҳам Солиқ кодексига мувофиқ ҚҚСга тортилмайди.

Асосий воситаларни сотишдан кўрилган зарарлар, агар бу асосий воситалар 3 йилдан кам ишлатилган бўлса, Солиқ кодексига мувофиқ (22–модда) фойда солиғи бўйича солиқ базасига қайта қўшилади.
Асосий воситаларни тугатиш уларнинг тўлиқ амортизация қилинганлиги ёки қилинмаганлигидан қатъий назар эксплуатация қилиш ҳолати йўқотилган ҳолларда амалга оширилади. Бунинг учун қурилиш ташкилоти раҳбари буйруғи билан ликвидация комиссияси тузилади. Ликвидация комиссияси таркибига корхона ходимларидан ташқари қизиқувчи органлар (ҳокимият ва бошқалар) вакиллари ҳам киритилиши мумкин. Комиссия ликвидация натижаларини махсус ликвидация далолатномаси (ОС-4 шакл) билан расмийлаштиради. Ушбу далолатнома ликвидация натижаларини бухгалтерия ҳисоби счётларида юқорида келтирилган тартибда акс эттиришга асос бўлади.


2 Qurilish mashinalari va mexanizlari ish faoliyatining hisobi ҳамда уларни ekspluatatsiya qilish xarajatlarining hisobi.
Қурилиш ташкилотларида махсус машина ва механизмлар иш фаолиятини алоҳида ҳисобга олиб боришнинг объектив ва субъектив сабаблари мавжуд. Уларнинг асосийларига қуйидагиларни киритиш мумкин:
биринчидан, махсус қурилиш машина ва механизмларининг қиммат туриши улардан унумли ва самарали фойдаланиш талабини қўяди;
иккинчидан, қурилиш машина ва механизмларидан қурилиш ишларини бажаришда фақат тегишли босқичларда ва мақсадларда ишлатилиши улар иш фаолиятини ҳар бир қурилиш объекти бўйича ҳисобини олиб боришни тақозо этади;
учинчидан, уларнинг қурилиш майдончаларига етказиб келиниши, ўрнатилиши ва ишлатилиши маълум техника ва меҳнат хавфсизликлари шартларига қатъий амал қилишни, махсус тайёргарликни, касбий маҳоратни, шунингдек бу мақсадлар учун қўшимча сарф-харажатларни талаб қилади.
Таъкидлаш жоизки, республикамизда қурилиш машиналари ва механизмлари иш фаолиятини ҳисобга олиш учун махсус меъёрий ҳужжатлар қабул қилинган эмас. Қурилиш ташкилотларида бугунги кунда қурилиш машиналари ва механизмлари иш фаолиятининг ҳисобига доир дастлабки ҳужжатлар, уларни тузиш, ишловдан ўтказиш собиқ СССР даврида тасдиқланган меъёрий ҳужжатларга асосланилган ҳолда амалга оширилмоқда.
Қурилиш машина ва механизмлари иш фаолиятини акс эттирувчи бошланғич ҳужжатлар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:

• 
  кўтариш крани иши ҳақида билдирги (ЭСМ -1 шакл);
  
• 
  қурилиш машинаси йўл варақаси (ЭСМ-2 шакл);
  
• 
  қурилиш машинаси ва механизми иши тўғрисида билдирги (ЭСМ-3 шакл);
  
• 
  қурилиш машинаси ва механизми иши тўғрисида билдирги-наряд (ЭСМ-4 шакл);
  
• 
  қурилиш машинаси (механизми) иши ҳисоби картаси (ЭСМ-5 шакл);
  
• 
  қурилиш машиналари (механизмлари) иши ҳисоби журнали (ЭСМ-6 шакл);
  
• 
  бажарилган ишлар (хизматлар) тўғрисида маълумотнома (ЭСМ-7 шакл).