I shamshidinov noorganik moddalar va

Deflegmatsiya prinsipi bo‘yicha ishlaydigan qurilma. Bunday 
qurilmalarda kislotani konsentrlash yopiq qozonda (retortada) H
2
SO
4
eritmalarini qaynatish, hosil bo‘ladigan bug‘ni bir necha tarelkalardan 
iborat deflegmatorli kolonnalar orqali ajratib olish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. 
Deflegmatsiya prinsipi bo‘yicha ishlaydigan qurilma sxemasi 1.56-
rasmda tasvirlangan. Konsentrlangan (98% H
2
SO
4
) sulfat kislota o‘txona 
gazlari bilan qizdiriladigan kislotaga chidamli cho‘yandan yasalgan 
retorta 1 ga quyiladi. Sulfat kislota bug‘lari 9-10 tarelkalardan iborat 
yoki to‘ldirgichli minora ko‘rinishidagi kislota bilan sug‘oriladigan 
deflegmatror 3 ga ko‘tariladi. Har bir tarelkada pastda joylashgan 
tarelkalardan chiqadigan H
2
SO
4
bug‘larining bir qismi kondensatlanadi. 
Oxirgi (yuqoridagi) tarelkadan faqat amalda suv bug‘i chiqadi, bu 

---

117 
tarelkaga esa 67-70% li kislota beriladi. Suv bug‘i kondensator 4 ga 
keladi. U yerda bug‘ sovuq suv bilan aralashib kondensatlanadi va 
suyuqlik kanalizatsiyaga oqiziladi. 
1.56-rasm. Deflegmatsiya turidagi konsentrlash qurilmasi: 
1-retorta; 2-o‘txona; 3-deflegmator; 4-kondensator; 5-o‘txona gazlari issiqligidan foydalanish 
minorasi; 6-kislota sovutgichi. 
Kondensatorda ozgina vakuum hosil bo‘ladi, bu esa tizimning 
vakuum ostida ishlashini ta’minlaydi va kislota birmuncha past 
haroratda qaynaydi, shuning uchun uning parchalanishi bartaraf etiladi. 
Konsentrlangan kislota qozondan to‘xtovsiz ravishda sovutgich 6 ga 
tomib turadi, deflegmator 3 ga ta’minlash idishidan suyultirilgan kislota 
kelib turadi. Retorta 1 (qozon) dagi aralashtirgichning aylanib turishi 
uning devorlarida cho‘kma hosil bo‘lishini oldini oladi, shu sababli 
bunday konsentratorlarda ifloslangan kislotalarni ham konsentrlash 
mumkindir. 
Deflegmatorli qurilmalarda kislotaning qaynoq gaz bilan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri to‘qnashuvidagiga nisbatan yuqori konsentratsiyali (98% H
2
SO
4
gacha) kislota olinadi. Kislotaning yo‘qotilishi (barcha mahsulot 
kislotasining 1-2% qismi) kamdir, ammo kislotaning qaynoq gaz bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuvidagi qurilmalarga nisbatan yoqilg‘i sarfi 
ko‘pdir. Kam unumdorlikka (10-20 t/sutka) ega bo‘lganligi sababli 
keltirilgan qurilma kam ishlatiladi. Issiqlikdan foydalanishni yaxshilash 
uchun chiqindi gazlari retortadan to‘ldirgichli minora 5 ga yuboriladi. 
Bu minora konsentrlashga yuboriladigan sulfat kislota bilan sug‘oriladi.

---

118