I shamshidinov noorganik moddalar va

Oltingugurtni yoqish pechlari. Sulfat kislota va sellyuloza-qog‘oz 
ishlab chiqarish sanoatlarida oltingugurtni yoqish uchun har xil 
tuzilishdagi pechlar ishlatiladi. To‘zg‘itilgan holatda oltingugurtni 
yoqish uchun pechlar nisbatan takomillashgan va unumdordir. Bunday 
pechlarda ishlash oson boshqariladi, bir xil konsentratsiyali sulfitli gaz 
olinadi. 

---

40 
To‘zg‘itilgan holatda oltingugurtni yoqish uchun pech (1.11-rasm) 
o‘tga chidamli g‘ishtlar 2 bilan niqoblangan gorizontal (diametri 3,4 m, 
uzunligi 10,5 m bo‘lgan) po‘lat silindr 1 ko‘rinishida bo‘ladi. 
Suyuqlantirilgan oltingugurt pechda joylashtirilgan ikkita forsunkalar 5 
orqali beriladi. Oltingugurtning yonishi uchun kerakli havoning asosiy 
qismi chig‘anoq 6 orqali beriladi, qo‘shimcha (ikkilamchi) havo esa 
pech 
silindrining 
devoridagi 
tirqish 
orqali 
kiritiladi. 
Yonish 
mahsulotlarining ikkilamchi havo bilan yaxshi aralashishi uchun 
pechning ichki qismida ikkita to‘siqlar 4 bo‘ladi. Pechni toblash 
oltingugurt uchun forsunkalar ostidagi neftli yoki gazli forsunka 7 
yordamida amalga oshiriladi. Yuqori haroratdagi pechda oltingugurt 
to‘la yonadi, bunda yonayotgan oltingugurt mash’alasi hosil bo‘ladi. 
Oltingugurt bug‘ining yonishi pechning butun hajmida sodir bo‘ladi va 
to‘siqlar 4 hosil qilgan kamerada tugallanadi, u yerga ham qo‘shimcha 
havo beriladi. 
1.11-rasm. To‘zg‘itilgan holatda oltingugurtni yoqish uchun pech 
sxemasi: 
1-po‘lat silindr; 2-niqob; 3-asbest; 4-to‘siqlar; 5-oltingugurt to‘zg‘itish forsunkalari; 6-pechga 
havo purkash uchun chig‘anoq; 7-yoqilg‘i to‘zg‘itish forsunkasi. 
Oltingugurtni oldindan suyuqlantirish suyuqlantirgichda amalga 
oshiriladi. 
Suyuqlantirgich 
– po‘latdan tayyorlangan to‘g‘ri 
to‘rtburchakli yashik shaklida bo‘lib, ichki qismiga bug‘li issiqlik 
almashtirgich quvur (zmeevik) lar joylashtiriladi, ularga 5-7 bar (5-7 
atm) bosim ostida bug‘ beriladi. 
Suyuqlantirilgan oltingugurtni to‘zg‘itish yuqori bosimli mexanik 
forsunkalarda [ularga suyuqlantirilgan oltingugurt 12 bar (qariyib 12 
atm) bosim ostida beriladi] va past bosimli forsunkalarda [ularda 
suyuqlantirilgan oltingugurtni to‘zg‘itish qisilgan havo bilan (bosim 6 
bar)] amalga oshiriladi. 
Sulfat kislota ishlab chiqarishda ishlatiladigan oltingugurt yetarlicha 
toza 
bo‘lishi 
lozim, 
chunki 
ifloslantiruvchi 
qo‘shimchalar 

---

41 
suyuqlantirgichning issiqlik uzatish quvurlarining sirtiga yopishib 
qoladi, bu esa issiqlik almashinishini yomonlashtiradi; bundan tashqari, 
forsunkalar ifloslanishi natijasida tiqilib qolishi mumkin. Shuni ham 
hisobga olish lozimki, pechda oltingugurt yoqilganda hosil bo‘ladigan 
barcha qattiq qo‘shimchalar (kul) amalda kuyundi gazining tarkibiga 
chang tarzida o‘tadi. 
Oltingugurt tarkibida 0,05% kul (z) bo‘lganda va oltingugurtdan 
foydalanish darajasi k = 95% ni tashkil etganda 1 t sulfat kislota ishlab 
chiqarishda hosil bo‘ladigan chang miqdori q quyidagiga teng bo‘ladi: 
kg
kM
zA
q
k
S
172
,
0
08
,
98
95
,
0
100
06
,
32
05
,
0
1000
100
1000
bu yerda: A
S
– oltingugurtning atom massasi; M
k
– sulfat kislotaning 
molekulyar massasi. 
1 t sulfat kislota olishda kontaktlanishga yuboriladigan gazdagi 
SO
2
miqdori 8% bo‘lgandagi normal sharoitga keltirilgan gaz hajmi 
3000 m
3
ni tashkil etadi. Shunday qilib, gazdagi chang miqdori: 
3
/
057
,
0
3000
172
.
0
1000
3000
1000
m
g
q
m
ga teng bo‘ladi. 
Oltingugurtdan sulfat kislota olishning qisqa sxema bo‘yicha deb 
ataladigan ishlab chiqarish usulida gazdagi changning bunday miqdorda 
bo‘lishi qiyinchiliklar keltirib chiqarishi mumkin, vaholanki, keltirilgan 
jarayonda gaz tozalanmasdan kontakt jihoziga berilishi kerak. 
Suyuqlantirilgan oltingugurtdan qattiq va organik qo‘shimchalar uni 
tindirish yo‘li bilan ajratiladi, so‘ngra pechga berishdan oldin 
suyuqlanma filtrlanadi. Filtrlashdan oldin suyuqlanmaga to‘rda 
filtrlovchi qatlam hosil qiluvchi (1 t oltingugurtga 0,3-0,5 kg miqdorida) 
diatomit qo‘shiladi. Ayrim hollarda oltingugurtga uni tarkibidagi 
kislotali qo‘shimchalarni neytrallash va korroziyani oldini olish 
maqsadida ohak (1 t oltingugurtga 0,15 kg) qo‘shiladi. 
AQSHdagi zavodlarda, ayrim hollarda, oltingugurtni qattiq 
qo‘shimchalardan tozalash emas, balki uning yoqilishidan hosil 
qilinadigan gazni pemza yoki boshqa g‘ovak moddalar to‘ldirilgan gaz 
filtrlaridan o‘tkazish iqtisodiy samaraliroq deb hisoblashadi. 
Oltingugurt, shuningdek to‘ldirgichli silindrik vertikal, qaynovchi 
qatlamli va boshqa xildagi pechlarda ham yondiriladi. 

---

42 
Vertikal pechga suyuqlantirilgan oltingugurt yuqoridan to‘ldirgich-
ga beriladi, u orqali suyuq oltingugurt oqib tushadi, bug‘lanadi va xuddi 
shunday pechning yuqori qismidan beriladigan havo oqimida yonadi. 
Oltingugurt yondirish uchun qaynovchi qatlamli pech xuddi 
kolchedanni kuydirishdagi qaynovchi qatlamli pech singari qurilmadir. 
Qaynovchi qatlam pechga maxus solingan yirik qum zarrachalaridan 
hosil qilinadi. Pechga qatiq oltingugurt beriladi, shuning uchun 
suyuqlantirgich, suyuq oltingugurtni uzatish nasoslari, oltingugurtni 
suyuqlantirish uchun bug‘ xarajatlari va boshqalarning keragi bo‘lmaydi. 
Oltingugurtni yondirish uchun pech bo‘linmasini ishlatish 
harajatlari kolchedanni kuydirishdagiga nisbatan arzondir, chunki 
amalda kuyundini yo‘qotishga sarflanadigan harajatlar kerak bo‘lmaydi, 
shu tufayli oltingugurtli pechlar yetarlicha soddadir.