I. Suwdiń qattılıǵı

III.Bap. Nátiyjelerdi analiz qılıw
Analiz etiletuǵın suwdiń qattılıǵı tómendegi formulalar boyınsha esaplanadı:
, mg-ekv/l · 0,5 mg-ekv/l
bul jerde a - titrlew ushın isletiletuģin Trilon B sarpı, sm³
N - Trilon B eritpesiniń normalliģi
V - úlgi kólemi, sm³
K - nominal normalliqqa ońlaw koefficiyenti

Analizden keyin biz 1.2-kestede keltirilgen derek suwınıń qattılıǵınıń kórsetkishlerin aldıq.

1.2-keste
Eksperimental maģliwmatlar

№ analiz	V1,sm^3 Trillion B 0,05n	V2, sm^3 Тrillion B 0,05n	V(ortasha)sm^3Тrillion B 0,05n	Qattiliģinsha, mg-ekv/l	V,Waqıt ólshemleri sm^3
1	6,60	6,60	6,60	3,30	100
2	6,56	6,58	6,57	3,285	100
3	6,76	6,72	6,74	3,37	100
4	6,58	6,60	6,59	3,295	100
5	6,44	6,46	6,45	3,225	100
6	6,50	6,52	6,51	3,255	100
7	6,50	6,54	6,52	3,26	100
8	6,42	6,40	6,41	3,205	100
9	6,58	6,60	6,59	3,295	100
10	6,56	6,58	6,57	3,285	100

Sanaat ónimleriniń ulıwma baxası bul kompaniyanıń onı islep shıǵarıw hám satıw ushın pul formasında kórsetilgen ǵárejetleri bolıp tabıladı. Ónim ózine túser bahasın joybarlaw hám esapqa alıw ǵárejetler elementleri hám ǵárejetler elementları boyınsha ámelge asıriladı.
Ǵárejet elementleri: materiallıq b ǵárejetler (MZ), mıynet haqı ǵárejetleri (TK), amortizatsiya hám basqa ǵárejetler.
Esaplaw elementları: shiyki zat hám materiallar, texnologiyalıq maqsetler ushın janar may hám energiya, tiykarǵı hám qosımsha mıynet haqı, túrli fondlarga ajıratılǵan qarjılar, ulıwma islep shıǵarıw ǵárejetleri (ODA), ulıwma operatsion ǵárejetler (OXR), satıw ǵárejetleri (KR) hám basqa ǵárejetler.
Sanaat ónimleri ózine túser bahasın esaplaw úsh bólekten ibarat :
1. tuwrıdan-tuwrı ǵárejetler (MZvaTK)
2. ústeme ǵárejetler (ODA, OXR
3. joybarlastırılǵan fond (payda hám sawda kórsetkishleri)
ODA quramına tómendegiler kiredi: úskenelerge texnikalıq xizmet kórsetiw hám olardan paydalanıw ǵárejetleri (islep shıǵarıw úskeneleri hám transport qurallarınıń amortizatsiyasi, úskenelerdi aktivlestiriw ushın energiya sarpı, úskenelerdi remontlaw, tovarlardı ósimlik ishindegi háreketleniw ǵárejetleri, ásbaplardı kiyiw) hám ustaxona ǵárejetleri (sex xızmetkerleriniń mıynet haqı), tiykarǵı qurallardı amortizatsiya qılıw, texnikalıq xizmet kórsetiw hám basqalardı remontlaw, qawipsizlik hám qawipsizlik ǵárejetleri, tańsıqlıq hám zaqım aliwler hám islemey qalıwlar).
OHR quramına tómendegiler kiredi: basqarıw apparatın saqlaw ǵárejetleri (menejerlerdiń mıynet haqı, óndiris shıǵarıwdan tısqarı ımaratlar hám imaratlar hám imaratlardıń amortizatsiyasi hám texnikalıq támiynatı, kompyuter orayların saqlaw ǵárejetleri, pochta hám telegraf ǵárejetleri) hám basqa ulıwma biznes ǵárejetleri (xızmetkerlerdiń mıynet haqı, oqıtıw ǵárejetleri hám basqalar).
Satıw ǵárejetleri bazardı analiz qılıw, reklama hám basqa ǵárejetlerdi óz ishine aladı.

Sanaat ónimleri ózine túser bahasın esaplaw 2.1-keste

№ п/п	Maqalalar ózine túser bahası		Muǵdar mıń rubil
1	Materiallıq ǵárejetler islep shıǵarıw	90
2	Jumısshılardıń tiykarǵı jumıs haqqi.	450
3	Islep shıǵarıw jumısshılarınıń qosımsha mıynet haqı (Zdop)	45
4	Byudjetten tısqarı fondlarģa ajıratılǵan qarjılar (OVBF)	126
5	Jámi miynet ǵárejetleri(TK)	621
6	Tolıq tuwrıdan-tuwrı ǵárejetler (DR)	711
7	Ulıwma islep shıǵarıw ǵárejetleri (ODA)	135
8	Ulıwma operatsion ǵárejetler(OXR)	585
9	Óndiristiń ulıwma baxası (S / Sr)	1431
10	Satıw ǵárejetleri (KR)	28,6
11	Jámi tolıq baha (C / Spn)	1459,6
12	Payda (PT	437,9
13	Dáramat	1897,5
14	QQS	341,5
15	Satıw bahası (Tsotp)	2239
16	Sawda markası (TN)	559,75
17	Ónimlerdiń bazar bahası (Tsryn)	2798,75

Laboratoriya, saqlaw hám járdemshi ımaratlar kárxanada islep shıǵılǵan standartlarǵa muwapıq órtge qarsı qurallar menen támiyinlengen.
Baslanǵısh sóndirilme qurallarına hár qıylı órtge qarsı qurallar, asbest shúberek hám musluk suwı kiredi. Laboratoriya sharayatında, hár qıylı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan hár qıylı janǵısh elementlerdıń ǵayrı ápiwayı tovarliģi menen, birinshi náwbette ot óshiriw quralların tuwrı hám waqıtında isletiw júdá zárúrli bolıp tabıladı. Laboratoriyada ámeldegi bolǵan hár bir órtge qarsı qurallardıń hár birewiniń múmkinshilikleri hám qollanılıw tarawları tuwrısında anıq maǵlıwmatqa iye bolmasdan órtti óshiriw múmkin emes.
Ximiyalıq laboratoriyada karbonat angidrid, untaq, kóbikli hám hawa kóbikli ot óshiriw qurallarınnan paydalanıw usınıs etiledi.
Karbonat angidridli órtge qarsı qural basqa ot óshiriw qurallarınıń bar ekenliginen qaramastan, hár bir laboratoriyaģa kelgende bolıwı kerek.
Laboratoriya ımaratları jeke qorǵaw quralları (EHM) menen úskenelestirilgen bolıwı kerek: kóz aynalar, rezina qolǵaplar, apron, birinshi medicinalıq járdem quralı; jumıs jaylarında jeterli muǵdarda neytrallaw qurallarına (3% soda hám 2% kislota eritpeleri) bolıwı zárúr.
Ximiyalıq laboratoriyada jumıslardiń úlken bólegi shıyshe ıdıslar, apparatlar hám ásbaplardan paydalanıw menen baylanıslı. Sol sebepli shıyshe menen islewde qawipsizlikke eń saldamlı itibar beriliwi kerek:
• ıssıģa shıdamlı kóz áynekler hám kolbalardı ashıq órtde yamasa tuwrıdan-tuwrı elektr pechkasinda ısıtpań, sonıń menen birge isitilatuģin ıdıslardı keskin suwıtıp alın;
• shıyshe ıdıslar joqarı basımda islewge qaratilmaģan;
• jabıq kolbalarda yamasa atmosferada hesh qanday baylanısı bolmaǵan qurılmalarda suyıqlıq isitiliwina jol qoyılmawı kerek;
• Jarıqları yamasa qırları kesilgen ıdıslardı isletiw úzil-kesil túrde qadaǵan etiledi;
• sınǵan ıdıslardıń úzindileri tek sabınlaǵısh menen alıp taslanadı, lekin hesh qashan qol menen emes;
• shıyshe ıdıslar hám úlken ıdıslardı tek eki qol menen alıp júriw múmkin. Úlken shıyshelerdı tamaqtan kótermeń.
Ximiyalıq reagentlarni jumıs jayına tasıw (2 litrgacha) arnawlı metall ıdıslarda (sheleklerde) ámelge asırılıwı kerek.
Shıyshelerde, reaktiv kolbalarda hám ximiyalıq reagentli kolbalarda jazıw, jarlıq, atı menen jarlıq bolıwı kerek. Jumıs jaylarında kelip shıǵıwı belgisiz elementlerdı saqlaw qadaǵan etiledi!
Konsentrlengen reaktivlerdi suyultiriwde olar eritpeni aralastırıp, jińishke aǵıs menen suwǵa quyıladı. Konsentrlenge kislotalar hám sıltılarǵa suw qosıw qadaǵan etiledi!
Suyultirilģan sıltıler menen tek suyultirilģan kislotalardı zıyansizlantiriwģa ruxsat beriledi hám kerisinshe. Íssılıq payda etetuǵın eritpelerdi aralastırıw, zıyansizlantiriw yamasa suyultiriw waqtında siz ıssıģa shıdamlı ıdıslardan paydalanıwıńız kerek.
Konsentrlengen kislotalar hám sıltılardı pipetka ishine awız arqalı tartpań, siz rezina lampalardı isletiwińiz kerek.
Kislota, gidroksidi hám basqa ximiyalıq reagentlerdi mólsherlew stakan, cilindr hám basqa kólemli shıyshe ıdıslar járdeminde reaksiya shıyshesine salinadi.
Barlıq jumıslar PPEda orınlanıwı kerek: rezina qolǵap, kóz áynek, aljapqısh hám kombinezon (xalat).
Konsentrlengen reagentlarden hár paydalanıwdan keyin qoldı jaqsılap juwıw kerek. Eger konsentrlengen ximiyalıq elementler tógilse, xananı ajıratıw ushın áynekti ashıw hám qapını jabıw kerek, tógilgen suyıqlıqtı basqa bólmelerden tógib taslań hám tezlik penen tógilgen reagentti zıyansizlentiriw ilajların kóriń:
• azot hám xlorid kislota, ammiakti tógib taslaǵanda, tógilgen suwǵa úsh ret suwıq suw qosıp, reaktiv koncentraciyasın pasaytiredi hám gaz evolyutsiyasın toqtatadı. Tek gazlardı alıp taslaǵanińizdan keyin, salfetka járdeminde tazalań;
• eger altınkukırt kislotası tógilgen bolsa, onı qum menen oraw kerek, keyin bel menen qum jıynap, poldi suw menen juwiń.
Eger konsentrlengen ximiyalıq reagentler kózińizge tússe, olardı kóp muǵdarda suw menen juwıp taslań. Sıltılar menen kúyiw waqtında bar yamasa limon kislotasınıń 2% li eritpesi menen, kislotalar menen kúygende - 3% li sodali eritpe menen juwıladı.
Konsentrlengen elementler denesi menen baylanısqanda, kúyiwden saqlanıw ushın tezlik penen suwıq suw menen 15 minut dawamında juwıp taslań. Sonnan keyin, tásirlengen maydandı 3% li sodali eritpe - kislotalardan kúyiw waqtında yamasa 2% sirke yamasa limon kislotasınıń eritpesi menen kúyiw yamasa silti menen baylanıs qılıwda neytrallaw kerek.
Egzoz samallatıwınıń ayrıqsha aynıwında barlıq islerdi toqtatıp turiń, qizdırıw úskenelerin óshiriń, jetekshi injenerge xabar beriń hám xanadan shıǵıń.
Barlıq islerdiń aqırında (kúnine bir ret) sarplanǵan kislotalar hám sıltılar arnawlı ıdısda bólek jıynaladı hám neytrallasqannan keyin kanalizaciya ishine quyıladı, suw menen shayiladi.
Konsentrlengen reaktivlerdi ámel qılıw múddeti tawsılǵannan keyin olardı joq etiw suyultiriw usılı, olardı zıyansizlentiriw hám neytrallanǵan eritpelerdi kanalizaciya sistemasına túsiriw jolı menen ámelge asıriladı.

Juwmaq
Keyingi jıllarda suwdı azon járdeminde zıyansizlentiriw keń jolǵa qoyılǵan, bunda eń úlken suw tarmaǵı imaratlarında suw azon menen zıyansizlantiriladi. Azon tek bakteriotsid ózgeshelikke iye bolıp qalmay, bálki suwdiń organoleptik ózgesheliklerin de jaqsılaydı. Suwdı zıyansizlantiriwda qollanılatuǵın kem ushraytuǵın usıllarǵa suwdı ultrafioletoviy nurlar menen, sınapkvars yamasa sınapargon lampaları járdeminde zıyansizlantiriw kiredi. Bul usıllardıń barlıǵı insan salamatlıǵına qaratılǵan.
Bul maqalada sanaatda suwdan paydalanıw, suw sapasınıń tiykarǵı kórsetkishleri jáne onıń siltililigi, qattılıǵı, ashıqlıǵı, suw reakciyası hám basqalar sıyaqlı xarakteristikaları keltirilgen. Suwdı tazalaw usılları tolıq kórip shıǵılǵan. Suwdiń qattılıǵın anıqlawdıń múmkin bolǵan usılları kórsetilgen, kompleksometrik usıl tolıq kórip shıǵılǵan. Analiz usılları, analiz ushın suw úlgilerin alıw qaǵıydaları, reaktivlerdi tayarlaw hám analizlerdi ótkeriw qaǵıydaları keltirilgen. Eksperimental maǵlıwmatlar kestesi de keltirilgen, sonnan kelip shıǵadı, suwdiń qattılıǵı 3. 275 mg-ekv/l di quraydı, bul bolsa derek suwınıń sapasına qoyılatuǵın talaplarǵa juwap beredi. Esaplaw elementlerınıń ekonomikalıq esap-kitabı berilgen. Ximiyalıq laboratoriyalarda islewde qáwipsizlik ilajları kóriledi. Shıyshe, órtge qarsı qurallar, sonıń menen birge ximiyalıq laboratoriyalar xızmetkerleri ushın jeke qorǵaw quralları hám kombinezonlar menen islew qaǵıydaları xarakteristikalanǵan.