I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
2 5411444856344021189
|
KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
8 9 16-moddasida esa “Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari va hokimiyat vakolatlarini taqsimlash prinsipiga ega bo‘lmagan xalq konstitutsiyasiga ega bo‘lmaydi”, deb ta’kidlangan. Ikkinchidan, insoniyat huquqiy tafakkurining mahsuli va umuminsoniy huquqiy qadriyat hisoblanadigan huquqiy nazariya va ta’limotlar. Masalan, inson huquqlarining tabiiy ajralmas ekanligi to‘g‘risidagi ta’limot konstitutsiyaviy huquqning shakllanishiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Tabiiy huquq kontsepsiyasi AQSHning Mustaqillik Deklaratsiyasida hamda Inson va fuqaro huquqlari Fransiya Deklaratsiyasida ilk bor mustahkamlangan edi. Hozirgi kunda inson huquqlari konstitutsiyaviy huquqning (predmetini) tashkil etuvchi asosiy masalalardan biridir. Uchinchidan, dunyoda buyuk mutafakkirlarning davlat va huquqqa oid qoldirgan ulkan ilmiy-huquqiy merosi. Bunday olimlardan Fransuz mutafakkiri Shari Lui Monteskeni ko‘rsatish mumkin. U o‘zining “Qonunlar ruhi”asarida hozirgi zamon konstitutsiyaviy huquqining asosiy tamoyillaridan hokimiyat vakolatlarini taqsimlash prinsipini ilmiy va amaliy jihatdan asoslab bergan. Sharqning buyuk qomusiy allomalari Burhoniddin Marg‘inoniy, Abu Nasr Farobiy, Alisher Navoiylar tomonidan bildirilgan davlat va huquqqa oid fikrlar ham Sharqda konstitutsiyaviy ta’limotlarning shakllanishida katta rol o‘ynagan. To‘rtinchidan, turli davlatlarning konstitutsiyaviy qonunchiligi va amaliyoti. XVIII-XIX asrlarda Amerika va Еvropada qabul qilingan konstitutsiyalar konstitutsiyaviy huquqning mustaqil huquq sohasi sifatida shakllanishida katta rol o‘ynagan. Chunki konstitutsiyalar konstitutsiyaviy huquqning asosiy manbayi bo‘lib hisoblanadi. “siyosiy tuzum” ma’nosini anglatib, XVII asrda Fransiyada ushbu atama renta hamda renta shartnomasiga nisbatan ishlatilgan. Keyinchalik “Konstitutsiya” so‘zi o‘zining asl ma’nosiga qaytib, ushbu atama bilan huquqiy tomondan belgilab qo‘yilgan “davlat tuzumi”, deb nomlana boshlagan. Buyuk Fransuz inqilobi arafasida esa “Konstitutsiya” iborasi orqali “davlatning ahvoli” ifodalangan. O‘rta asrlarda Sharqda “Konstitutsiya” iborasining aynan o‘zi bevosita ishlatilmagan bo‘lsada, lekin XV-XVI asrlarda Amir Temur va Temuriylar davlatining asosiy xususiyatlarini o‘zida aks ettiruvchi “Temur tuzuklari” sharqona huquqiy madaniyatga monand konstitutsiyaviy hujjat edi. Konstitutsiyaviy huquqning paydo bo‘lishiga va taraqqiyotiga bir qator konstitutsiyaviy ahamiyatga molik hujjatlar katta ta’sir ko‘rsatgan. Bunday hujjatlar jumlasiga 1215-yilda Angliyada qabul qilingan “Erkinliklarning buyuk Xartiyasi”, 1697-yilgi “Xabeas korpus akt” (“Habeas Corpus Act”) va boshqa bir qator hujjatlar kiradi. Yuqorida sanab o‘tilgan hujjatlar hozirgi kunda ham Buyuk Britaniyada amaldagi konstitutsiyaviy hujjatlardan bo‘lib hisoblanadi. Shunday qilib, konstitutsiyaviy huquq mоduli o‘ziga xos tarixiy taraqqiyot davomida vujudga kelgan. Konstitutsiyaviy huquqning shakllanishida bir qancha omillar ta’sir ko‘rsatgan. Bunday omillar jumlasiga quyidagilar kiradi. Birinchidan, dastlabki konstitutsiyaviy ahamiyatga molik hujjatlar. Masalan, AQSHning 1776-yilgi “Mustaqillik deklaratsiyasi” va 1789-yilgi “Inson va fuqaro huquqlari Fransuz Deklaratsiyasi”ni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Amerikaning “Mustaqillik Deklaratsiyasi”da ilk bor “Xalq davlat hokimiyatning manbayidir” degan konstitutsiyaviy qoida mustahkamlangan edi. Fransuz Deklaratsiyasining |
