I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
84
85
tarzda  fuqarolikning  o‘zgarishi  (transfert)  bo‘lishi  mumkin. 
Transfert  vaqtida  bir  davlatdan  boshqa  davlatga  olayotgan 
hudud  aholisining,  xohishidan  qatdy  nazar,  bir  davlatdan 
ikkinchisiga o‘tar edi. Transfert kam uchraydi.
Fuqaroligi  bo‘lmagan  shaxslarga  alohida  hollarda  yuksak 
xizmatlari  uchun  davlat  boshlig‘i  tomonidan  beriladigan 
xadya etilgan fuqarolik deb ataluvchi institut ham mavjud.
Aksariyat  davlatlarning  qonunchiligi  fuqarolikdan 
chiqish  imkoniyatini  nazarda  tutadi.  Masalan,  fuqaroning 
tashabbusiga ko‘ra fuqarolikni tugatilishi - fuqarolikdan voz 
kechish, davlatning tashabbusiga koda fuqarolikni tugatilishi 
-  fuqarolikdan  mahrum  etish,  bir  fuqarolikdan  ikkinchi 
fuqarolikka  o‘tishi  yoxud  davlat  hududi  chеgaralarining 
o‘zgarishi  natijasida  fuqarolik  almashtirilishi  (o‘zgarishi) 
mumkin, ekspatriatsiya insonning vaqtinchalik yoki umuman 
uni fuqarolikdan mahrum qilgan holda mamlakatdan chiqarib 
yuborilishi shakllari uchraydi.
O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasida  inson  va 
fuqarolarning huquqiy maqomiga oid normalar eng markaziy 
o‘rinlarni  egallagani  mamlakatimizda  fuqarolik  institutiga 
davlat tomonidan o‘ta jiddiy yondoshilganidan darak beradi. 
Binobarin, har bir demokratik davlat faoliyatining mazmuni, 
avvalo,  o‘z  fuqaroligiga  ega  bo‘lgan  shaxslarning  huquq  va 
erkinliklari, qonuniy manfaatlarini himoya qilishdan iborat.
Fuqarolik  holatiga  tegishli  asosiy  tamoyillarning 
Konstitutsiyaviy  mustahkamlanishi  oqibatida  fuqarolarning 
davlat bilan mustahkam huquqiy munosabatiga asos solindi. 
Konstitutsiyamizda  yagona  fuqarolik,  barcha  fuqarolarning 
qonun  oldida  tengligi,  barcha  insonlarning  teng  huquqliligi, 
davlat  o‘z  fuqarolarining  homiysi  ekanligi  kabi  tamoyillar 
o‘rnatilganki, bu o‘z navbatida fuqarolarning davlat hokimiyati 
bilan bo‘ladigan munosabatlarida o‘zaro hurmat va mas’uliyat 
bilan yondashuvni shakllantiradi.
manfaatdor shaxs (farzandlikka olishda) roziligi bilan amalga 
oshadi.
Nаturаlizаtsiya.  Ichki  ishlаr  Kоtibiyati  vоyagа  еtgаn, 
muоmаlаgа  lаyoqаtli;  Birlаshgаn  Qirоllikdа  istiqоmаt 
qilish,  хаrаktеr,  til  vа  kеlаjаkkа  оid  mаqsаdlаr,  hаmdа  eng 
so‘nggi  kiritilgаn  tаlаblаrdаn  biri  -  Birlаshgаn  Qirоllikdаgi 
hаyot hаqidа bilim bo‘yichа tаlаblаrgа jаvоb bеrа оlgаn hаr 
qаndаy  shахsgа  nаturаlizаtsiya  (fuqаrоlik  tаqdim  etilishi) 
imkоniyatini tаqdim etishi mumkin.
20
Barcha  mamlakatlarning  qonunchiligi  bir  qator 
cheklanishlarga  ega  bo‘lib,  ular  asosida  shaxslarga  siyosiy, 
ijtimoiy,  diniy,  milliy  va  boshqa  sabablardan  kelib  chiqqan 
holda naturalizatsiyada rad etiladi.
Reintegratsiya  usuli  (dastlabki  fuqarolikni  qayta  tiklash) 
kam  uchraydi.  Qoida  bo‘yicha  reintegratsiya  jarayonida 
soddalashtirilgan  tartibdagi  fuqarolikni  qabul  qilish  tartibi 
qo‘llaniladi. Bu usulga ko‘pincha naturalizatsiyaning bir shakli 
sifatida qаraladi.
Xalqaro  shartnomalar  asosida  fuqarolik  qabul  qilish  va 
o‘zgartirish  ko‘pincha  bunday  holatlar  tinchlik  haqidagi 
shartnomalar,  repatriatsiya  (lotincha  repatpute,  aynan 
vatanga qaytish dеgan ma’noni anglatadi) haqida kelishuvlar, 
hududiy  masalalardagi  kelishuvlar  vaqtida  bo‘ladi.  Bu  usul 
bir necha davlatlarning birlashishi bilan bog‘liq holda yangi 
davlat  tarkib  topishi  yoki  bir  davlat  bo‘linishi  natijasida  bir 
necha davlatlar tuzilishida, bir qism hududning bir davlatda 
boshqa davlat tasarrufiga o‘tishi (sessiya), shuningdek, qo‘shni 
davlatlar o‘rtasida alohida hududlarning almashuvi chog‘ida 
amalga oshiriladi.
Hududiy  o‘zgarishlar  vaqtida  ko‘ngilli  ravishda  fuqarolik 
tanlash (optatsiya), o‘zgartirish (ko‘chirish vaqtida), avtomatik 
20  Bradley  A.W.,  Ewing  K.D.  Constitutional  and  Administrative  Law.Pearson 
Education Limited 2003. 

---