Ибрайым юсупов өмир, саған ашықпан…

БЕРДАҚТЫҢ ДУЎТАРЫ 
(Шайырдъщ дуўтарын шаўлыгы музейге тапсырғанда) 
Ҳаслың сениң ағаштандур,
Сөйле дуўтар, сөйле дуўтар!
Ҳаўазың толы əрмандур,
Дəртиң баян əйле дуўтар. 
Уллы шайыр ийең болған,
Қулағыңа бүлбил қонған.
Талай тойларды атқарған,
Даңқың белли елге, дуўтар. 
Гөне заманның гүўасы,
Шарханаңда саз ағласы,
Бердақ бабамның муңласы,
Дəртиң баян əйле, дуўтар. 
Гүмбирлеген сазға байсаң,
Дəртлеримди қозғағайсаң.
Гүңиренип неге жылайсаң?
Тилиң болса сөйле дуўтар! 
* * * 
Дəрья көк теңизге қуйған арадан
Қашықлаўда өсти бир түп қараман.
Айдос баба саясында түсленип,
Күнхожадан бийлер кеңес сораған. 

---

218 
Теңсиз урыс барар Ўатан жеринде,
«Азатлық» ураны халықтың тилинде.
Масайрайды қылышынан қан тамып,
Хан лəшкери қарақалпақ елинде. 
Ерназар алакөз алыс қорғанда,
Ханға қарсы қайтпай саўаш қурғанда,
Сатқын ағайинлер арқадан атып,
Жаўға жығып
берди, өлди əрманда. 
Жаралы ийеси жалын қармаған,
Бир ат сонда қарғып Қазақдəрьядан,
Пəрсиз оқтай қаңғып услатпай кетти,
Ала қуйын шаўып елден армаған. 
Ел сүйген баҳадыр, жас суңқар еди,
Ашықлық ышқында бийқарар еди.
Урыс питкен соң қосылыўды аңсаған,
Айдан арыў қалыңлығы бар еди. 
Атын байлап, сүйенгени қараман,
Қан сорғалар қылыш тийген жарадан,
Бир дийдарын көрип өлсем ярымның,
Деген əрман бир кетпейди санадан. 
Ашықлардың алып ушып жүреги,
Талай күтип, талай бунда түнеди.
Бүгин ақшам усы терек астында,
Ушырасыўға ўəделескен күн еди. 
Түн ишинде яр келгенин билди ол,
Ырза болып мыйық тартып күлди ол.
Қуўдай сыңсып қушақлаған ярының,
Қолында көз жумып жигит өлди сол. 
Қыз айтыпты дейди: «Тəңирим, ал мени!
Ярым менен бир топыраққа сал мени!»
Қыз тилеги қабыл болған деседи,
Былай болған тилегиниң келгени: 
Шаң көтерип шамал есипти дейди,
Сел-сел қуйып, бултлар көшипти дейди, 
Даўыл уйытқып қараманның үстине
«Шатыр» етип жасын түсипти дейди ... 
* * * 
Теберик дуўтарды қолға аламан,
Қарайман да, түрли ойға таламан.
Самал шақырып сөйлеп турғандай болар,
Өзегин өрт шалып күйген қараман. 

---

219 
Болыпты ол гезде дуўтаршы уста,
Ҳəрдайым тың-тыңлап иркилген туста,
Ҳəр ағаш өзинше саз шертип турар,
Оны көрсе ызыңлаған қамыс та. 
Ызың-ызың сеслер келер даладан,
Самал ессе, қуўрай сыңсып жылаған,
Бүртик жарған жөнеўиттиң қабығы,
«Кесип алып, сырнай соқ» деп сораған ... 
Сол уста бул жерге келген деседи,
Күйген дарақ дəртин билген деседи.
Дуўтар ислеп сол қараман ағаштан,
Бердаққа апарып берген деседи. 
Ҳəм ол айтқан дейди: «О, дана шайыр!
Халыққа ығбал излеп боларсаң сайыл,
Арнап соқтым, ал сен усы дуўтарды,
Сөзиңе, сазыңа заманлар қайыл ...» 
Устаны алғыслап, жанға теңгерип,
Шайыр қолға алды, дəске өңгерип.
Сөз ағласын, саз ағласын сүйсинип,
Халық тыңлады қуўдай мойнын төңкерип. 
Йошлы қосық! Бир күш бар-аў өзиңде,
Жымбырлап енесең сана-сезимге.
Кеўиллерде бəҳəр гүли ашылар,
Бақсылар ҳəўижге минген гезинде. 
Тебериксең уллы шайырдан қалған,
Бақсы қыз Ҳүрлиман сенде саз шалған.
Қаражанның қашқан аттай елеўреп,
Сени сөйлеткенин сүйип қалғанман. 
«Яр, сен қал енди» деп хош ҳаўаз Есжан,
Жапақ бақсы гүрлеп дəрьядай тасқан.
Бүгин көрдим Генжебайдың қолында,
Жаңла дуўтар, қəне жаңадан йошлан! 
Сазды сүймегенниң үйи күймесин,
Ғəриплер сағынсын Сəнем сийнесин.
Өзегин өрт шалған қараман ағаш,
Ашықлардың əрманынан сөйлесин ... 
Май, 1988-ж. 
* * * 
Кел, сен сəўбетлес бол бизге, ҳəй самал!
Еглерге зорым жоқ, зарым бар мениң.
Ушардан оқ жеген сүйлиндей мысал,
Сарқып ушар ғана ҳалым бар мениң. 

---

220 
Мийрибансаң, тəбизиме түсерсең,
Анамның ақ жаўлығына усарсаң.
Пешанамнан сыйпап-сыйпап есерсең,
Бүгин сенлик рузыгарым бар мениң. 
Бəлент таўға барсам, басында қары,
Сел-буршақтан жаўрар оның да ҳалы.
Қəўесетли, бир-биринен ғаўғалы,
Саў басымда саўдаларым бар мениң. 
Кеўил алғам-далғам, жүреклер сазып,
Бүлбил қус уясы қалды қулазып.
Жүк артайын десем, қəтеби жазық,
Көш артында жайдақ нарым бар мениң. 
Саз шертейин десем, сазым келиспес,
Айнаға қарасам, жүзим келиепес,
Адамларға айтсам, сөзим келиспес,
Келисиксиз намаларым бар мениң. 
Дəўлет қайтып, исиң шапса насырға,
Дослар өсек айтар ошақ басында.
Сондайда сен пəрўанасаң қасымда,
Дурыслығымды тəн аларым бар мениң. 
Қайғы-ғам шадлықты аңлыўын қоймас,
Сум пəлек биз бенен ойынға тоймас.
Базы бир ислери ақылға сыймас,
Соншелли не гүналарым бар мениң? 
28-июнь 1988-жыл