Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 72
kelgan fikr va tushuncha qanday bo‘lsa, shundayligicha o‘rtaga tashlar va unga ko‘ra
muzokara qilar edilar.
8. Munozara foydali ilmlar ila mashg‘ul bo‘lgan kishilar bilan qilinishi lozim. Ammo
tortishuvchilarning ko‘plari yetuk va zabardast olimlar bilan munozara qilishdan o‘zlarini
chetga olishadi. Chunki haqiqat o‘shalarning tilida izhor bo‘lib qolishidan qo‘rqishadi.
Shuning uchun tortishuvchilar faqat ilm darajasi yuqori bo‘lmagan kishilar bilan
munozara qilishga o‘ch bo‘lishadi. Zero, ular botil fikrlarini o‘zidan past darajadagi
kishilar orasigagina tarqatishlari mumkin.
***
Bu sakkizta shartdan tashqari munozara qilishning yana ko‘plab daqiq talablari, shartlari
mavjud. Ammo shu shartlar bilan ham kim Alloh uchun, kim boshqa narsalar uchun
munozara qilayotganini bilib olasan.
Xulosa qilib aytganda, mujtahid munozarachining qalbiga o‘rnashib olgan va halokat sari
yetaklaydigan shayton bilan bahsni to‘xtatib, savob olish yoki ajrda nasibador bo‘lish
uchun harakat etishi lozim. Bunday munozaralar shayton uchun kulgu, muxlis bandalar
uchun ibratdir. Shayton bandaning ustiga balo-ofat zulmatlarini solib qo‘yib mazax
qiladi.
Shaytonning bu nayranglari kelasi bo‘limlarda bayon etiladi. Allohdan go‘zal yordam va
tavfiq so‘rab qolamiz!
Munozara va undan kelib chiquvchi yomon axloqlarning ofatlari bayoni
Bilgilki, boshqani mag‘lub etish, mot qilish, odamlar oldida fazilat va sharafni ko‘rsatish
maqsadida munozara qilish Allohning huzurida mazmum, iblis nazdida esa, mahmud
bo‘lgan barcha xulqlarning manbaidir. Ushbu munozaralar kibr, manmansirash, hasad,
nafsni ulug‘lash, mansabparastlik va shu kabi botiniy buzuqliklarning biridir. Ichkilik
ichish yoki fahsh ish qilish orasida ixtiyorli bo‘lgan kishi ichkilik ichsa, mast bo‘lib
fahsh ishlarni ham bajarishiga olib keladi. Shu kabi boshqalarni mot qilish, munozarada
g‘olib kelish, mansabparastlik va manmansirash muhabbati kimgaki g‘olib kelsa, uni
iflosliklar ichiga boshlab boradi, qalbida yomonliklarning jamlanishiga vosita bo‘ladi. Bu
yomon axloqlarning barchasi dalillar, oyatlar va hadislarga asoslangan holda «Rub’ul
muhlikot» bo‘limida zikr etiladi. Ushbu o‘rinda esa, salbiy munozarani keltirib
chiqaruvchi yaramas xulqlarning bir qismini aytib o‘tamiz.
1. Hasad. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Olov o‘tinni yegani kabi hasad ham
yaxshiliklarni yeydi»,115 deganlar. Tortishuvchi hasaddan xoli bo‘lolmaydi. Chunki gohida
g‘olib bo‘lsa, gohida mag‘lub etilishi muqarrar. Ba’zida uning so‘zi maqtalishi, ba’zida
esa, boshqaning gapi maqtovga sazovor bo‘lishi mumkin. Modomiki, dunyoda biror
kishining ilmi va qarashlari boshqanikidan kuchli ekanini zikr qilish yoki «falonchi sendan
yaxshiroq qarashga va to‘g‘riroq fikrga ega», deyilish ehtimoli bor ekan, tortishuvchi,
albatta, raqibiga hasad qila boshlaydi va undagi ne’matning zavol topishini, odamlarning
muhabbati va hurmat-ehtiromlari o‘zi tomonga ko‘chib o‘tishini chin dildan xohlaydi.
Hasad – olov-otash. Bas, kimki hasadga mubtalo bo‘lsa, bu dunyoda azobga, iztirobga
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy