Ii. Asosiy qism Me’yordan og’ishlik tiplari

 O’smirlarda deviant xulq-atvor sabablari.Inson taraqqiyoti ko’pgina omillar 
o’zaro ta’siri bilan asoslanadi: irsiy avloddan-avlodga o’tuvchi, muhit, tarbiya, 
insonning shaxsiy amaliy faoliyati kabilarga bog’liq. Voyaga etmaganlarning deviant 
xulq-atvorini asoslovchi asosiy omillarni ajratib ko’rsatish mumkin. 

---

~ 14 ~ 
1. Biologik omil. Bola organizmining noqulay fiziologik yoki anotomik xususiyatlari 
mavjud bo’lib, uni ijtimoiy moslashuvini qiyinlashtiradi. Bularga: - genetic, avloddan 
o’tuvchi xususiyatlar. Ularga qaliy rivojlanishning buzilishi, eshitish va ko’rishda 
nuqsonli bo’lganlar, asab sistemasining buzilishi kabilar kiradi. Bunday bolalar hali 
ona qornidayoq noto’g’ri qo’yish, onaning kasallanishi (jismoniy va psixik jarohatlar, 
surunkali yuqumli kasalliklar bilan og’rishi, bosh suyagi-miya psixik jarohatlari, 
tanosil kasalliklari); irsiy kasalliklarning ta’siri, ayniqsa, irsiylik, alkogolizm ta’sirida 
bo’ladilar; 
-inson organizmiga ta’sir etuvchi psixologo-fiziologik og’ir tashvishlar, janjalli 
vaziyatlar, atrof-muhitning kimyoviy tarkibi, energiyaning yangi turlari, samotik
2
allergik kasalliklar turlariga olib kelishiga sabab bo’ladi.
- fiziologik, o’z tarkibiga nutqdagi nuqsonli, tashqi qiyofadagi nuqsonlar, konstitusion-
samotik nuqsonlar sababli atrofdagilar bilan munosabatda yuzaga keltiradi va 
shaxslararo munosabatda bolaning o’z tengdoshalri, jamoa o’rtasida chekkaga chiqish 
tortilishga olib keladi. 
2. Psixik omil. Bola psixopotologiyasida yoki aksentuasiyasida
3
(haddan tashqari 
zo’riqish) xarakterning alohida xususiyati bilan ifodalanadi. Bu xulqiy og’ishganlik 
bola asab ruhiy kasalliklar, psixopatiya, nevrosteniya bilan xastalanganligi orqali 
vujudga keladi.
Aksentukrlashgan xarakter xususiyatiga ega bo’lgan bolalar turli psixologik 
ta’sirlarga o’ta sezgir, psixik me’yorning eng chetki turi bo’lib, tibbiy- ijtimoiy 
reabilitasiyaga muxtoj va tarbiya xarakteridagi chora-tadbirlarnin tadbirlarning 
ko’rilishi talab etadigan bolalardir.
Ijtimoiy-pedagogik omillar. Oila maktab ijtimoiy tarbiya nuqsonlarida namoyon 
bo’ladi. Bu omil bolani ijtimoiylashuvidan og’ishganlikka bolalik davridayoq 
maktabda o’zlashtirmovchilik tufayli maktab bilan aloqaning uzilishi (pedagogik bo’sh 
qo’yish)olib keladi. O’smirda maktabga ongli ravishda qiziqishning shakilanmasligi
2
Samotik (yunon tilidan S ota-tana) tana bilan bog’liq, organizmdagi psixika qarama-qarshi bo’lgan holat. 
3
Xarakter aksehtuasiyasi – xarakterning alohida xususiyatlarining o’ta kuchli ifodalanishi.

---

~ 15 ~ 
matuviga sabab bo’ladi. Bunday bolalar maktabga yomon tayyorlangan, uy 
vazifalariga negativ munosabatda bo’luvchi maktab baholariga befarq bo’ladigan 
o’quv dezadantasiyasiga uchrovchi bo’ldilar.
- O’quv dezadantasiya-bolaning maktabga bo’lgan qiziqishini saqlashida bir yoki ikki 
fonni o’zlashtirishida qiyinchilikka duch kelgan hollatidir.
- Maktab dezadantasiya- bolaning yosh hususiyatida ta’lim olishga qiyinchiliklar bilan 
bir qatorda, hulqiy buzilishlar holatlari o’qtituvchilar sinflari bilan janjali vaziyatlar 
ko’rinishi birinchi o’ringa chiqadi. Dars qoldirish odatlari paydo bo’ladi. 
- Ijtimoiy dezadantasiya- bolaning o’qishga bo’lgan qiziqishi maktab jamoasining 
talablariga javob berishdan qochish holatlari turli, asosial jamoalariga kirib ketish, 
spirtli ichimliklarga giyohvan moddalarga qiziqishining ortishi bilan namayon bo’ladi. 
Bolaning ijtimoiy rivojlanishidagi og’igan omillari yomon oilalar sabab 
bo’ladi.SHunday oilaviy o’zaro munosabatlar usullar mavjudki, ular voyaga
etmaganlarning asosisiyal hulq-atvorlarining shakilanishiga olib boradi.