Iii bob. Artterapiya va shaxs kreativligini rivojlantirish

Ish tuzilmasining tavsifi: 
Ushbu tadqiqot ishi kirish, uch bob, to‘qqizta paragraf, xulosa va tavsiyalar, 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati hamda ilova qismlardan tuzilgan. 
Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqsadi, ilgari surilgan 
ilmiy faraz, vazifalari, tadqiqotda qo‘llanilgan metodikalar, tadqiqotning yangiligi,
ishning nazariy va amaliy ahamiyati haqida qisqacha ma’lumotlar beriladi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8 
I BOB. SHAXS KREATIVLIGINING PSIXOLOGIK TADQIQI 
1.1-
§. 
Shaxs kreativligi psixologik-pedagogik muammo sifatida. 
Jamiyatdagi barcha korxona, tashkilotlarda innovasion hamda kreativ 
fikrlashga zarurat tug‘diradigan global muammolarni hal qilish uchun innovasion 
bilim va yaratuvchanlik qobiliyatiga tobora ehtiyoj sezilmoqda.
Kreativ fikrlash – bu innovasion (yangi, novator, original, nostandart, 
noodatiy va hokazo…) va samarali (amaliy, natijaviy, tejamli, optimal va hokazo) 
yechimlarni topish, yangi bilimlarni egallash, tasavvurni ta’sirchan ifodalashga 
qaratilgan g‘oyalarni ishlab chiqish, baholash va takomillashtirish jarayonida 
samarali ishtirok etish qobiliyatidir.
Kreativ fikrlash bizga muammolarni hal qilishda noodatiy yechim topishga 
yordam beradi. Biroq biz uni tanqidiy fikrlash bilan adashtirib yubormasligimiz, 
aksincha bizga imkonsiz muammolarni hal qilishda bir-birini to‘ldirib turuvchi 
yechimlarni topishda yordam beradigan “aka-ukalar”dek qarashimiz kerak.
Kreativlik (lot., ing. «create» - yaratish, «creative» yaratuvchi, ijodkor) - 
individning yangi g‘oyalarni ishlab chikarishga tayyorligini tavsiflovchi xamda 
mustaqil omil sifatida iktidorlilikningtarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati ma’nosini 
ifodalaydi
1
. Shaxs kreativligini o‘rganish va rivojlantirish pedagogikada hvar 
qanday darsning maqsadi ya’ni, rivojlantiruvchi maqsadi jihatidan yondashib 
talqin etiladi. 
Bir qarashda ta’lim jarayonini kreativ g‘oyalar asosida tashkil etish o‘quv 
dasturida belgilangan talablardan chetga chiqishdek tasavvur qoldiradi. Biroq 
kreativlik ijodiy yondashish o‘quv mashg‘ulotlarini mavjud Davlat ta’lim 
standartlari (DTS) ga moslashtirish, qolaversa, o‘qituvchilardan o‘qitish jarayoniga 
nisbatan kreativ, ijodiy yondashuvni ta’minlashga xizmat qiladigan metod, usul va 
vositalar mashg‘ulotlarni metodik jihatdan samarali, to‘g‘ri olib borilishini 
ta’minlaydi.
1
Xasanboev J., Turakulov X., Xaydarov M., Xasanboeva O., Usmanov N. Pedagogika fanidan izoxli lug'at. - T.: 
«Fan va texnologiyalar», 2009. - 236 bet. 

---

9 
Shaxsda kreativ fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun, eng avvalo, 
ularda tanqidiy fikrlash malakalarini shakllantirish talab etiladi. Kishi oldiga 
savolning «Agarda ...?» deb qo‘yilishi topshiriklarni bajarish jarayonida ularning 
xam ob’yektiv, xam sub’yektiv fikrlash ko‘nikmalarini samarali o‘zlashtirishlarini 
ta’minlaydi. Kreativlik shaxsda «nafaqat yangi g‘oyalarni ilgari surishini taqozo 
etishi, balki istalgan masalalari bo‘yicha qarorlar qabul qilish, tahlil etish 
ko‘nikmalarini xam shakllantira olishi lozim.
Kreativlik jarayoni boshlang‘ich g‘oyalarni ishlab chiqish, ularni tadqiq qilish 
va tahlil etish, zarur bo‘lsa ulardan voz kechishni xam o‘z ichiga oladi. Ayni 
o‘rinda shuni xam aytib o‘tish joizki, kreativ yondashuv faqat ta’lim olish, 
fikrlashni rivojlantirish, o‘quv fanlari asoslarini o‘zlashtirishga nisbatan qiziqishi 
susaygan o‘quvchilar bilan ishlash maqsadida emas, balki barcha shaxs bilan jonli, 
qiziqarli, jo‘shqin muloqotga kirishish, ularni faollikka undash, shaxsiy, jamoaviy, 
ijtimoiy psixologik muammolarni hal etish uchun ham qo‘llaniladi.
Psixologiyada muammolarni mustaqil ravishda xal eta oladigan, intellektual 
va shaxsiy xususiyatlar tizimi, o‘ziga xos g‘oyalar avlodi kreativlik tushunchasi 
bilan belgilanadi. Istalgan ongli, fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan kishida maxsus 
tayyorgarlik orqali kreativlikni rivojlantirish mumkin. Ijodiy qobiliyatlar o‘quv 
jarayonida aloxida rivojlanish ob’yekti bo‘lishiga karamasdan, psixologiya fanida 
o‘quv jarayonida kreativlikning rivojlanishi juda kam o‘rganilgan, ijodkorlik 
rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar yetarlicha o‘rganilmagan. Eksperimental 
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, shaxsga bog‘liq xolda intellektual funksiyalarni 
rivojlantirishga qaratilgan mashqlar kreativlikni shakllantirishga o‘z hissasini 
qo‘shadi. 
Kreativlik deganda, shaxsning o‘ziga xos g‘oyalarni yaratish va innovasion 
qarorlar qabul qilish qobiliyatini chuqur anglash jarayoni tushuniladi. Bugungi 
kunda inson hayoti va faoliyatiga qo‘yiladigan asosiy talab ma’lum chegaralardan 
chiqib ketadigan, nostandart qarorlar qabul qila oladigan, yangilik bilan ajralib 
turadigan maxsulotlarni yaratadigan ijodiy shaxsni rivojlantirish ekanligi bilan 

---

10 
bog‘liq. Kreativlikni tavsiflashda psixologlar qobiliyat muammosiga ishora 
qiladilar va ko‘pincha kreativlikni umumiy ijodiy qobiliyat, bilimlarni o‘zgartirish 
jarayoni deb bilishadi. Bundan tashqari, ular kreativlik xayolot rivojlanishi va 
gipotezalarni shakllantirish bilan bog‘liq deb ta’kidlashadi. 
Kreativ fikrlash timsollar va g‘oyalarda, inson o‘z tushunchalarini ilgari 
surish va o‘tmishdoshlar tajribasini umumlashtirish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. 
Faktlarni tahlil qilish, voqyealar rivojini kuzatish, tadqiqot mavzusi bilan bog‘liq 
bo‘lgan bilimlarni o‘zaro bog‘lash va ijodiy farazni o‘z ichiga oladi." 
Insonda biron bir yangilik paydo bo‘lishiga olib keladigan xar qanday xarakat 
ijod deb ataladi. Yaratilgan narsa moddiy, akliy yoki xissiy konstruksiya bo‘ladimi 
bundan qat’iy nazar, faqat shu insongagina tegishli ijodiy maxsulot xisoblanadi. 
Ikkinchi yo‘nalish Jonsonning so‘zlariga ko‘ra, kutilmagan, o‘z-o‘zidan 
amalga oshiradigan samarali harakat sifatida, o‘ziga ishongan xolda, ijrochi 
tomonidan ijtimoiy munosabatlarning ma’lum bir muxitida kuzatilishi mumkin 
bo‘lgan xatti-xarakatlar orqali kreativlik namoyon bo‘ladi.
Kreativliq ijodiy jarayonlar insonlarda juda erta bolalik davrlaridan boshlab 
namoyon buladi. Rivojlanish psixologiyasi va pedagogik psixologiyaning muxim 
soxalaridan biri bu bolalarda kreativlik xususiyatlarini rivojlantirish va uni 
bolaning umumiy rivojlanishi uchun ahamiyatini tadqiq etish xisoblanadi.
Bolalardagi ijodiy jarayonlarni ularning o‘yinida kuzatishimiz mumkin. O‘yin 
faoliyati jarayonida bola tayoq minib, o‘zini ot minib yurgandek xis qiladi. 
Kichkina qiz qo‘g‘irchoq bilan o‘ynab, uning onasi ekanligini tasavvur qiladi. 
O‘yin ichida bola qaroqchi, askar yoki dengizchi bo‘ladi, bu jarayonlarning 
xammasi eng xaqiqiy, chinakam kreativlikning namunasidir. Bolalar o‘yin orqali 
kattalarga taqlid qiladi. Lekin bolalar o‘yinlari - bu shunchaki takrorlash emas, ular 
kattalarning nima qilayotganini ko‘radi va eshitadi, ammo bu xarakatlarni o‘z 
taassurotlaridan kelib chiqib ijodiy elementlar bilan boyitadilar. 
D.Long va R.Xenderson ijtimoiy rad etish va nokonforizm yuqori kreativlikni 
namoyon etuvchi bolalarning o‘z-o‘zini baholashiga salbiy ta’sir ko‘rsatishini 

---

11 
ta’kidlaganlar. Bu kabi bolalar o‘zlarini baxtsiz deb bilishadi va proyektiv testlarda 
ular o‘zlarini oila a’zolari, do‘stlaridan chetda tasvirlashadi. Demak kreativlikka 
xos chetlashishlar shaxsda o‘ziga xos nuqsonlarni, psixologik og‘ishlarni keltirib 
chiqishi mumkin.
E.Torrens shunday deb yozgan edi: "Yuqori darajadagi kreativ fikrlovchi 
bolalar guruhda yolg‘iz ishlashadi, guruh liderini tan olishmaydi va raxbarlik 
qilishni xoxlamaydilar. Xukumat mukofotlari bilan buyuk olimlarni emas, balki 
raxbarlar taqdirlanadi." 
Kreativlik diagnostikasida Amerikalik psixolog olim E.Torrens yaratgan 
metodikalar keng qo‘llaniladi. E.Torrens testi ijodkorlik psixodiagnostikasi 
soxasida asosiy metodlardan biri xisoblanadi. Ushbu metodika foydalanuvchining 
professionalligini talab qiladigan kuchli psixodiagnostika vositasidir. Sinovning 
"kuchi" uning o‘lchash qobiliyatiga bog‘liq. Puxta tanlangan vazifalarning xilma-
xilligi mavzuni ijodiy imkoniyatlar bilan ta’minlaydi va natijalarning 
ishonchliligini sezilarli darajada oshiradi. 
E.Torrens testi ikki qismdan iborat: og‘zaki batareya (7 subtest) va obrazli 
batareya (3 subtest). Bu nafaqat og‘zaki va obrazli ijodiy tafakkurning rivojlanish 
darajasini baholash, balki turli odamlarda ijodning individual tuzilishlarining sifati, 
o‘ziga xosligi to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish imkonini beradi. Shunisi qiziqki, 
og‘zaki ijodkorlikning rivojlanish darajasi ko‘proq ijtimoiylashuv sharoitlari va 
tashqi muxitning ta’siri bilan, ayni paytda xayoliy ijodning rivojlanish darajasi 
ko‘proq odamning tug‘ma biologik xususiyatlari bilan bog‘liq. 
Maktab amaliyotida kreativ fikrlovchi bolalarni aniqlash alohida ahamiyatga 
ega, chunki bu bolalar o‘zlarining imkoniyatlarini ruyobga chiqarish uchun alohida 
ajralib turadigan o‘quv uslubiga muxtoj. Bundan tashqari, test eksperimental o‘quv 
dasturlarini nafaqat o‘quvchilarning intellektual rivojlanishiga ko‘mak beradigan, 
balki ijodiy fikrlashni rivojlantiradigan va shaxsning ijodiy imkoniyatini amalga 
oshirishga imkon beradigan dasturlarni xam ishlab chiqishga yordam beradi. 

---

12 
Yuqori darajada kreativ bolalar quyidagi xususiyatlarni namoyish etishlari 
kuzatiladi:
- 
vokealarni erta bolalikdan eslash qobiliyati,
- 
o‘zlarining "men"ini chuqur anglash,
- 
xazil tuyg‘usi,
- 
xavotirlanish va notekis rivojlanish.
Notekis rivojlanish turli ko‘rinishlarda bilan namoyon bo‘lishi mumkin. 
Ijodiy qobiliyatli bolalar g‘ayritabiiy, xayoliy javoblarni namoyish etdilar, 
ko‘pincha o‘zlarining rasmlarini jonlantirdilar. Rangli rasmlarning ko‘pligi tashqi 
muxit ta’siriga chukur xissiy munosabat tendensiyasini namoyon etadi. 
Kreativ fikrlovchi bolalar noaniqliq nomutanosibliklarga osonlikcha dosh 
beradilar va noaniq vazifalarni yaxshi uddalaydilar. Kreativ fikrlovchi bolalarning 
rasmlari va boshqa asarlari yuqori darajadagi o‘ziga xosliq quvnoqilik va 
mustaqillik bilan ajralib turadi. Biroq o‘qituvchilar va sinfdoshlar uchun ularning 
g‘oyalari ko‘pincha g‘alati va axmoqona ko‘rinadi. 
E.Torrens tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlarda kreativ bolalarning turli 
guruhlari o‘rganilgan: o‘ziga xos fikrlashi uchun yuqori ko‘rsatkichga ega bolalar 
(o‘ziga xosliq nostandart fikrlash, alokador bo‘lmagan narsalarni bog‘lash 
qobiliyati, narsalar va xodisalarga yangi, g‘ayrioddiy tomondan ko‘ra olish 
qobiliyati), g‘oyani rivojlantirish bo‘yicha yuqori ballga ega bolalar (fikrni 
kengaytirish, davom ettirish qobiliyati) va bir vaktning o‘zida ikkita parametr 
bo‘yicha yuqori ball tuplagan bolalar. Bunda tadqiqot quyidagi yo‘nalishda olib 
borilgan: Masalan: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga turli xil ijodiy o‘yinlar va 
jumboqlar taklif qilindi. Bolalar o‘yindagi topshiriqlarni bajarishlari va yangi 
g‘oyalar ishlab chiqishlari kerak edi. Har bir guruhda beshtadan bittasi ijodiy 
fikrlovchi boladan iborat edi. Garchi g‘oyalarning 70% kreativ fikrlovchi bola 
tomonidan ilgari surilgan bo‘lsada, guruhning qolgan a’zolari ishning jamoaviy 
natijalariga qo‘shgan hissasini deyarli butunlay e’tiborsiz qoldirishgan. 

---

13 
O‘ziga xos fikrlashi uchun yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘lgan o‘g‘il bolalar 
o‘zlaridagi kuyidagi fazilatlarni ajratib ko‘rsatishgan: qizikuvchanlik fikrning 
mustaqilligi, xazil tuyg‘usi, tavakkal qilish va ishbilarmonlik qobiliyati. Ular 
kamtarlik xotirjamlik va konformizm kabi xususiyatlarni rad etishgan. Kelajakda 
ular noan’anaviy ijodiy kasbga ega bo‘lishni xoxlashadi, masalan, aktyor, 
antropolog va boshqalar. 
Gʻoyani rivojlantirish ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan bolalarda sog‘lom, 
boshqalardan ustun bo‘lish istagi kuchli, kamtar, quvnoq va qo‘rqmas, 
tavakkalchilik va sezgirlik bilan ta’riflashdi. Ular yolg‘izlikni yoqtirmaydilar va 
o‘zlarini xissiyotga beriluvchan deb xisoblamaydilar. 
Ularning maktabdagi baholari o‘ziga xos fikrlashi uchun yuqori ball to‘plagan 
o‘g‘il bolalarga qaraganda yuqori bo‘lgan, ammo maktabdagi yutuqlari past 
xisoblangan. Ularga ko‘prok an’anaviy kasblarni tanlash xosdir. 
Ikkala parametr bo‘yicha yuqori baholangan o‘g‘il bolalar tavakkalchilik 
qobiliyati, savol berishga moyilligi va xazil tuyg‘usi mavjudligi kayd etilgan. 
Shuningdek, kamtarlik, xotirjamlik va tortinchoklik ularga xos emasligi 
aniqlangan. Ularning maktabdagi baholari va yutuqlari oldingi ikki guruhga 
qaraganda yuqori bo‘lib, kasb tanlashlari noan’anaviy, kelgusi faoliyatlari xilma-
xillik faollik va javobgarlikni anglatishi kayd etilgan. 
O‘ziga xos fikrlashi uchun yuqori ball to‘plagan qizlar xuddi shu guruhdagi 
o‘g‘il bolalar kabi xususiyatlarni aks ettirganlar. Bundan tashqari, ularda diqqat 
markazida bo‘lish, boshqalardan ustun bo‘lish istagi, yuqori emosionallikni kayd 
etilgan. 
Gʻoyalarni rivojlantirish uchun yuqori ball to‘plagan qizlar xam tegishli 
guruhdagi o‘g‘il bolalar kabi xususiyatlarni namoyon etishgan, ammo ulardan 
farkli o‘laroq ular o‘zlarini xissiyotga beriluvchan va ta’sirchan deb bilishgan. Ular 
o‘qituvchilar, psixologlar, ijtimoiy ishchilar kabi kasblarni tanlaganlar. 
Ikkala parametr bo‘yicha yuqori ballga ega bo‘lgan qizlar bir vaqtning o‘zida 
boshqalardan ustun bo‘lish istagi, hissiyotga beriluvchanlik raqobatlashishga 

---

14 
moyilliq nokonformizm va emosionallikni kayd etdilar. Ularning kelajakdagi 
faoliyati xilma-xil, insoniy kadriyatlar bilan bog‘liq va ijtimoiy soxaga tegishli 
bo‘lishi aniqlandi. 
Hayotda g‘oyalarni rivojlantirish uchun yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan 
o‘g‘il va qizlar, o‘ziga xos fikrlovchilardan ko‘ra ko‘prok mukammallikka 
erishganlar va natijadan qonikish xosil qilgunga qadarga xarakat qilganlar. Ota-
onalar va o‘qituvchilar, odatda, g‘oyani rivojlantiruvchilarga ko‘prok ishonch 
bildirishadi va bu bolalar ularni ishonchini oklolmaslikdan qo‘rqishadi. O‘ziga xos 
fikrlovchilar, ayniksa qizlar, o‘z oldiga yuqori maqsadlar qo‘yadilar va 
o‘qituvchilar, ota-onalar odatda, ularning kelajagidan katta umid qilmasliklaridan 
g‘azablanadilar. 
O‘ziga xos fikrlovchilar shaxslararo munosabatlarda raqobat uslubini afzal 
ko‘radi, g‘oyalarni rivojlantiruvchilar esa xamkorlikni afzal ko‘radilar. Tadqiqot 
davomida ushbu uchta guruhning vakillariga savol berilgan: "Qanday hayotiy 
vaziyatlar sizni bezovta qilyapti?", "Siz uchun yoqimsiz vaziyatlardan qanday 
chiqib ketasiz?" va xokazo. Javoblarning tahlili quyidagi xulosalarga olib kelgan. 
O‘ziga xos fikrlovchilar g‘oyalarni rivojlantiruvchilarga qaraganda irodali va 
doimiy stresslarga duch keladi. Ikkala ko‘rsatkichlar bo‘yicha qobiliyatli bolalar 
bir vaqtning o‘zida stressga munosabat bo‘yicha o‘ziga xos fikrlovchilarga yaqin, 
ammo ular nokonformizm bilan bog‘liq bo‘lgan g‘ayrioddiy stresslardir. 
O‘ziga xos fikrlovchilar va o‘ziga xos fikrlovchi g‘oyalarni rivojlantiruvchilar 
ularning ustidan kulishlari, erkinlik va vaqtni cheklash xaqida ko‘proq 
tashvishlanadilar. 
G‘oyalarni rivojlantiruvchilar muvaffaqiyatsizlikdan va 
boshqalarning ishonchini oqlay olmaslikdan qo‘rqishadi. O‘ziga xos fikrlovchilar 
ko‘proq yangi g‘oyalar va xatti-harakatlar strategiyasi yordamida stressni 
yengishga ijodkorlik bilan yondashadilar va o‘z muammolarini boshqa odamlar 
bilan muxokama qilishga moyil bo‘ladilar. 
Gʻoyalarni rivojlantiruvchilar muammolardan qochishga harakat qiladilar. 
O‘ziga xos fikrlovchilar ko‘proq begonalashish va ota-onalar bilan ziddiyatlarga 

---

15 
duch kelishadi. Qolgan ikki guruh ota-onalarning umidlari bilan o‘zlarining 
istaklari mos kelmasligidan qo‘rqishadi. 
E.Torrensning yana bir ishi kreativ va odatiy fikrlovchi o‘rta maktab 
o‘quvchilarini taqqoslashga bag‘ishlangan. Kreativ fikrlovchi o‘rta maktab 
o‘quvchilari quyidagi yo‘nalishlarni afzal ko‘rdilar: eksperimental, intuitiv, 
ijtimoiy bosimga qarshilik. Odatiy fikrlovchi o‘rta maktab o‘quvchilarining 
yo‘nalishi - qoidalar va an’analarga mos, tuzilish va tartibga passiv rozilik 
bildirishgan. 
Yuqoridagi turlarning yo‘nalishi bo‘yicha bir qator omillarning klasterlari 
aniqlandi. Kreativ fikrlovchi o‘rta maktab o‘quvchilari "Kreativlik sinovlari" da 
yuqori ball to‘pladilar. Klasterlarda kreativ fikrlashning diagnostikasi quyidagicha 
namoyon bo‘ldi: "Ijodiy yo‘nalish" (emosionallik eksperiment, ijtimoiy bosimga 
qarshilik ko‘rsatish) va "Yutuqlar" (ijtimoiy bosimga qarshiliq eksperiment, 
irodaviy uslub), shuningdek "Nazorat" klasteri uchun past ko‘rsatkichlar (qoidalar, 
tartib va tuzilmalarga passiv rozilik bildirish). 
Kishilar o‘zlarining kreativ fikrlash qobiliyatlarini qulay muhitda to‘la 
namoyon qilishlari mumkin. Agar ularda muvaffaqiyatsizlikka uchrash qo‘rquv 
hissi mavjud bo‘lsa, fikrni noto‘g‘ri ifodalashdan hadiksirasalar, tanqidga 
uchrashdan qo‘rqsalar, bunday vaziyatda ularda kreativ fikrlash ko‘nikmalarini 
samarali shakllantirish yoki rivojlantirish mumkin bo‘lmaydi. Shaxsda kreativlikni 
odatga aylantirish orqaligina kreativ fikrlash ko‘nikmasini muvaffaqiyatli 
shakllantirish mumkin. 
Shaxsning kreativ fikrlash ko‘nikmasini mashq qildirish natijasida faqatgina 
o‘rnatilgan aloqalarga tayanibgina qolmay, balki miyada yangi, ma’noga boy 
aloqalarni o‘rnatish, yangi g‘oyalarni ishlab chiqish va yangicha fikrlashga moyil 
bo‘ladilar. 
Doimiy ravishda olib borilgan mashqlar natijasida yangicha kreativ fikrlash 
odatiy va avtomatik xarakterga ega bo‘ladi. Inson miyasi doimo to‘g‘ri ishlashga 
odatlangan, ya’ni miya uchun faqat birgina to‘g‘ri javob mavjud bo‘ladi. 

---

16 
Vaholanki, bu kreativlik emas. Kreativlik - shaxsning o‘z qarashlarini himoya 
qilish jarayonida barcha javoblar to‘g‘ri bo‘lishi mumkin degani. Kreativlik 
muhitiga singib ketish sanaladi. Shu sababli kreativ fikrlashni odatga aylantirish 
uchun talabalar mazkur jarayonga ishonch bilan karay olishlari lozim. 
Albatta shaxsning kreativlik qobiliyatlari rag‘batlantirilsa va samimiy muhit 
yaratilsagina, ular kreativ fikrlashni odatga aylantira oladilar. Kreativ muhitda 
kishilar boshqalarga nisbatan samimiy munosabatda bo‘lish va ularning fikr 
mulohazalarini hurmat qilishni o‘rganadilar. Xato qilish yoki muvaffaqiyatsizlikka 
uchrashdan qo‘rqish, haddan tashkari baholarga e’tibor qaratish, boshqalardan 
ajralib turish, mensimaslik va tanqidga uchrash, kamsitilishdan qo‘rqish kabi 
hislatlar kreativlikni shakllantirishga to‘sqinlik qiladi. 
Har qanday ko‘nikmani shakllantirish mumkin bo‘lganiday, kreativ fikrlash 
qobiliyati yoki ko‘nikmasini ham rivojlantirish mumkin. Kreativlik ustida ishlash 
shaxsga noodatiy tarzda fikrlashga yordam beradi. Birok shaxsni ruhlantirish va 
kreativ bo‘lishga undash psixologning qay darajada malakali ekanligiga bog‘liq. 
Kreativlik bo‘yicha olib borilgan har qanday psixologik tadqiqotlar kishilarda 
kreativlik ko‘nikmasini shakllantirishda qo‘llanma sifatida xizmat qiladi.
Kreativ fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan mashg‘ulotlarda 
psixolog alohida o‘rin tutadi. Psixolog mashg‘ulot davomida ishtirokchilarning 
o‘zini erkin seza oladigan va o‘z fikrlari, g‘oyalari bilan bo‘lisha oladigan muhit 
yaratishi lozim. Ishtirokchilar kreativlikni mashg‘ulotlarda o‘z g‘oya va fikrlarini 
turli yo‘llar bilan ifoda etishlari lozim. 
Ishtirokchilar ongida yuz berayotgan jarayonlarni yanada faollashtirish uchun 
o‘rnatilgan qonun-qoidalar, standartlardan chetga chiqib, turli savollarga javob 
berishda erkin harakat qilishlari kerak. Psixolog shaxsdagi kreativlikni noodatiy 
g‘oyalarni o‘rtaga tashlash va ularni verbal va noverbal tarzda rag‘batlantirish 
orqali qo‘llab-kuvvatlaydi. Psixologning ishtirokchilar berayotgan kreativ 
0oyalariga nisbatan to‘g‘ri munosabati ularning mumkin bo‘lgan va mumkin 
bo‘lmagan shartlarni anglashida muhim ahamiyatga ega. Mazkur elementlarning 

---

17 
barchasi o‘zaro munosabatlarning muhim qismi bo‘lib, muvaffaqiyatni 
ta’minlaydi. 
Shaxsda kreativlikni shakllantirishning to‘rtta yo‘li quyidagilardan iborat:
Shaxsni... - qiziqarli; - murakkab vazifalar; - aniq maqsad va vaqt bilan – 
ta’minlash; 
Shaxsga... - kreativlik muvozanatsizlik xissini yuzaga keltirishini anglatish; - 
bezovtalik va qurquv xissidan xalos bo‘lishga yordam berish; - kreativ fikrlash 
ko‘nikmalarini bo1ha ko‘nikmalar bilan rivojlantirishga yordam berish; - 
«qutqarib» qolish emas, balki yo‘l-yo‘riq – ko‘rsatish; 
Shaxsni ... - suhbatlar orqali rag‘batlantirish; - konstruktiv sharxlar bilan 
ta’minlash; - yangi ko‘rsatmalar bilan tanishtirib borish; 
Shaxs ... - o‘zlarida kreativlikning boshqa turlarini xam rivojlantira olishlari; - 
guruhda ishlay olishlari; - xissiy jihatdan erkin va ijobiy fikrlarga ega bo‘lishlari - 
uchun poydevor buladigan muqitni yaratish jarayonda psixologlar ushbu omillarni 
bartaraf etishga e’tibor qaratishlari lozim. 
Quyidagi omillar shaxsda kreativlikni rivojlantirishda to‘sqinlik qiladi: 
• o‘zini tavakkaldan olib qochish; 
• fikrlash va xatti-xarakatlarda qo‘pollikka yo‘l qo‘yish; 
• shaxs fantaziyasi va tasavvo‘rining yuqori baholanmasligi; 
• boshqalarga tobe bo‘lish; 
• har qanday xolatda xam faqat yutuqni o‘ylash.