Ииновацион педагогика тушунчаси

Декларация – (лот. deklaratio – маълум қиламан, эълон қиламан)
- бир ѐки бир неча ҳукуматлар, сиѐсий партиялар, халқаро ѐки 
жамоат ташкилотларининг дастурий ҳужжат, муҳим халқаро воқеа, 
қонун ва.ҳ.ларни умум эътиборига етказувчи баѐноти, умумсиѐсий 
принципларни тантанали эълон этиш (М: Инсон ҳуқуқлари 
умумжаҳон Декларацияси, Ўзбекистон Республикаси мустақиллик 
Декларацияси)
мустаҳкамлаши, хотирасида сақлаши керак. Ўрганаѐтган мавзуни аниқ 
тушуниши керак. Бошидан бу кўникма ҳосил қилинмаса, уларда 
охиригача паст билим ва ѐмон одатлар сақланиб қолади. «Ўқувчи 
ҳаракатчан, ѐқимли ва талабчан, вазифаларни бажаришда тиришқоқ, 
билағон ва тарбияли инсон бўлиб етишиш учун ҳаракат қилиши 
керак», -деган эди Тусий. Ўқитувчи ўқувчилар онгига таъсир этиш учун 
жавобгарликни ўз зиммасига олади. Асосий вазифа - ўқувчилар 
муҳаббати ва ишончига сазовор бўлиш. Бунда, таъкидлайди Тусий, 
ўқитувчи шифокор бўлиши керак, чунки касалнинг тузалиши 
шифокорга бўлган ишончга боғлиқ. Тусий ўқитувчиларга қуйидаги 
талабни қўяди: рад этиб бўлмайдиган далиллар асосида баҳс юрита 
олиш, гапирган гапларига чуқур ишонч, нутқ, мантиқий баѐн эта 
олиш. 
Ўқитувчи самимий бўлиб, шошилмасдан, ишончли гапириш, 
шароитга қараб, паст-баланд товушда гапириши керак. Ўқитувчининг 
нутқи ғазабли бўлиши мумкин эмас. Ўзини боса олмаслик дарс 
жараѐнига зиѐн келтириши мумкин. Яқин ва ўрта шарқ ўрта аср 
алломаларининг умумпедагогик қарашлари илмий, жамият, ахлоқий, 
фалсафий изланишларидан келиб чиқади. Қуйида муаммомизнинг 
бошқа масаларини кўриб чиқамиз. 
Кўп йиллар мобайнида педагогикамизда шундай ҳол сақланиб 
қолгандики, тарбиянинг ижтимоий хусусияти фақат декларация 
қилиниб, амалда ҳисобга олинмасди. 70-йиллар ўртасидаги дарсликка
назар ташлашимизнинг ўзи етарли: педагогнинг бола қобилиятини 
ўстириш, билим билан курашиш, билим ва кўникма ҳосил қилиш 
фаолиятига бир томонлама қаралган. Олимларнинг назаридан яна бир 
муҳим нарса - шахснинг, шароитга таъсири, таъсир жараѐнида шахс 
фаоллашиб, янги тавсифга эга бўлиши - тушиб қолганди. 
3. Биз камчиликни бартараф этдик. У ўсиб келаѐтган авлод 
тарбиясини объектив ва ҳаѐтий ҳолатга ажратиб, бу даврда инсоният 
ишлаб чиқаришга ва ҳаѐтий кўникмаларга эга бўлади (кенг маънода). 
Бундай кўникма ҳосил қилишга ѐрдам берувчи педагогнинг амалий 

---

86 
Вектор – лотинча (vector – элтувчи, кўчувчи) тўғри 
чизиқнинг йўналишга эга бўлган кесмаси 
фаолияти («тор» маънода) шахс ривожланиши учун бир дақиқа ҳам 
тўхтамайди, лекин ривожланиш вектори ўзгариши мумкин. Педагогнинг 
вазифаси шундаки, тарбия жараѐнини бола маданияти томонга 
йўналтириш, лекин уни мажбурламасдан, минг йиллар давомида 
эришилган тажриба ва маданиятни мустақил ўзлаштиришга ѐрдам 
беришдир. 
Бу масала ечими бир неча саволга жавоб беришга боғлиқ. Энг 
аввало бола шахсиятининг ривожланиши қачон зарур? Тарбия мақсади 
нимага интилиши керак? Қандай натижа кутилиши ҳақида аниқ 
тасаввурга эга бўлиш керак? Бу икки саволга жавоб олгандан 
кейингина педагог нима ва қандай қилишни ҳал эта олади.
Бу икки масала ҳам ҳар томонлама ўрганиш зарур бўлган глобал 
педагогик муаммодир. Олган билимлари болага дунѐга мослашиш 
имконини беради, уларсиз у яшай олмайди; шунинг учун замонавий 
мактаб дидактик вазифага урғу бериб, тарбиядан таълимга олиб 
келади. 
Нима учун бизни боланинг муносабати ташвишлантириб, унинг 
хулқи қизиқтирмайди? Шахс муносабати унинг олам билан ўзаро 
таъсирини белгилайди. Агар педагог диққатини фақат бола ахлоқига 
қаратса унинг тарбияси ҳақида алдамчи тасаввурга эга бўлади. 
Ўзига диққатни жалб этиш, ўзини яхши кўрсатиш ва бошқаларга 
ўзаро мулоқотнинг услуби бўлиб кўриниб, ҳақиқатдан йироқ бўлиши 
мумкин. Кечагина тинч юрган бола бирданига бош оғриғига айланиб, 
катталарга кўнгилсизликлар келтириши мумкин. 
Педагогнинг бола муносабатига таъсири алоҳида усул асосида
тузилади. Замонавий илм тушунчасида - бу таъсир педагогик 
технологияга асосланган.