Ижтимоий фалсафа фанидан маърузалар матни

Адабиётлар:

1. 
   И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т., 1998., 56-66 бетлар.
   
2. 
   Фалсафа. Т., 1999. 322-338-бетлар.
   
3. 
   Раҳимов. Т., 1998. 122-130-бетлар.
   
4. 
   Основи философии. Т., 1998. 368-372-бетлар.
   
5. 
   Фалсафа. Маърузалар матни. Т., 2000. 267-279-бетлар.
   

Мавзу: Ҳозирги замон
ижтимоий ривожланишининг глобаллашуви ва умумбашарий муаммолари фалсафаси
Режа:
1.Ижтомоий ривожланишнинг глобаллашуви тушунчаси.
2.Умумбашанй муаммоларниннг моҳияти ва хиллари.
3.Умумбашарий муаммоларни ҳал этиш йўллари.
4.Умумбашарий муаммоларни аниқиаш ва ҳал этишда "Рим клуби "нинг ўрни ва аҳамияти.


Мавзунинг мақсади:


Таълимий мақсад: “Глобаллашув” тушунчасининг моҳияти, мазмуни ва белгилари. Глобаллашув жараёнининг ижтимоий ҳаёт соҳаларига таъсирини шарҳлаш.
Ривожлантирувчи мақсад: Глобаллашув жараёнининг ижобий ва салбий оқибатлари. Ижтимоий тарққиётнинг ҳозирги даври ва умумбашарий муаммолари тўғрисида талабалар билан баҳс-мунозарали дарс олиб бориш.
Тарбиявий мақсад: Жаҳон ХХИ асрда: келажак ва инсон тақдири. Жамият ва инсонни асраш йўлларини қидириб топиш ва ҳал этишда "Рим клуби "нинг ўрни ва аҳамиятини тушунтириш.


Таянч тушунчалар:
Глобал муаммо, уруш ва тинчиик муаммоси, экологик инқироз, демографик портлаш, демографик инқироз, энергетик инқироз, халқаро терроризм, алкоголизм, наркомания
1 .Инсоният жамиятининг тараққиёти ҳеч қачон ва ҳеч қаерcла осон, бетўсиқ кечмаган. Ҳар доирн ва ҳамма давларларда жамият олдида муайян муаммолар кўндаланг бўлиб турган. Булар, бир томондан, табиат офатлари натижаси ўлароқ намаён бўладиган ер силкинишлари, сув тошқинлари, қурғоқчилик ва ҳоказолар бўлса, иккинчи томондан, инсон натижасида юзага келган ижтимоий-иқтисодий, сиёсий-маданий ҳаётга оид бўлган антропоген муаммолардир.
Жаҳон миқиёсида юз берган жараёнлар таҳлили шуни кўрсатадики, ҳозирги вақтда инсоният учун долзарб бўлиб турган глобал муаммолар қуйидагилардан иборат:

1. 
   Ер юзида тинчликни таъминлаш ва ялпи қирғин урушларнинг
   олдини олиш,
   

1. 
   Атроф-муҳитни самарали муҳофаза қилиш,
   

2. 
   Аҳоли сонининг орта бориши билан ишлаб чиқариш ривожланиши
   мутаносиблигига эришиш,
   
3. 
   Ер юзи аҳолисини зарур озиқ-овқат ва энергия манбалари
   билан ишончли таъминлаш,
   
4. 
   Очлик, қашшоқлик ва қолоқликни тугатиш учун юксак
   ривожланган ва улардан кейинда қолган мамлакатлар
   ўртасидаги кескин фарқни бартараф этиш,
   

2. 
   Хавфли касалликларни тугатиш,
   

5. 
   Инсон маънавий-ахлоқий муҳити софлигини таъминлаш ва
   бошқалар.
   

Глобал муаммоларни фалсафа нуқтай назаридан ўрганишда даставвал уларнинг моҳияти, келиб чиқиш сабаблари, бартараф этиш йўллаҳни умумметодологик жиҳатларини тадқиқ этишга эътибор қаратилмоиқда. Бунинг учун бу муаммоларни таҳлил қилишда фалсафанинг тарихийлик, мантиқийлик, тизимийлик каби тамойилларга суянилмоқда.
Глобал муаммоларнинг турлари ўзаро қанчалик фарқланса-да, бу соҳалардаги умумийлик, даставвал, бутун инсониятнинг ҳаёти, шарт-шароитлари, имкониятлари ва истиқболи масалаларидир.
Фанда эришилган кашфиётлар тезда янги техника воситалари яратилишини таъминласа, ўз навбатида техника ривожланиши ҳам янги ўзгаришлар содир этилишига жиддий таъсир кўрсатмоқда. Буларнинг натижасига кўра, эришилган кашфиётлар муайян мақсадларга хизмат қилмоқда. Бу эса глобал муаммаоларнинг янада ўткир, долзарб бўлишига олиб келмоқда.
2. Ер юзида инсон-пайдо бўлгандан бери кишилар турлича маданий даражаси, хохиш-истаклари ва ҳоказолари билан бир-бирларидан фарқ қилиб келганлар. Инсоният ўзининг бир ҳаёт тарзидан иккинчисига, масалан, кўчманчи чорвачиликдан деҳқончилкка ўтиши жараёнида тайёр маҳсулотларни истеъмол қилишдан уларни қайта тайёрлаш ва экин экиб, уларни янгитдан этиштиришга ўтиши билан ижтимоий муносабатлар ривожланиб кетди.Хусусий мулкчилк муносабатларининг қарор топиши билан кишилик жамиятида ҳукм сурган сода кўринишдаги ижтимоий тенглик барҳам топди ва унинг ўрнига махсулот олиш билан боғлиқ бўлган муносабатлар вужудга келди.
Бизнинг давримизда мамлакатлар ўртасидаги муносабатлар соҳаларида зўравонликка интилиш, бунинг учун ялпи қирғин қуролларини кўплаб ишлаб чиқиш билан ҳарбий устунликка эришиш у ёки бу давлатларташқи сиёсатининг муҳим юналиши бўлиб қолмоқда.
Глобал муааммоларидан яна бин, очлик, қашшоқлик ва савоcлсизликни олдини олиш учун ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар орасидаги зиддиятларни олдини олишдан иборат.
Ҳозирги вақтда инсоният маънавияти софлигини сақлаб, уни маънавий қашшоқликдан, маънавий таназзулдан асраш ҳам умумбашарий муаммога айланиб бормоқда.
Биртомондан маданият ривожланиб, бойиб, тобора умуминсоний тус олиб борса, иккинчи томондан турли-туман манфурлик ва оғу тимсоли бўлган жиноятчилк, банггилик, Фаҳш, террорчилик, ичкибозлик каби иллатлар ҳам кучайиб борди.
Ердаги ҳаётни сақлаб қолишнинг асосий шарти ялпи қирғин урушларнинг олдини олиш ҳамда сайёрамиздаги бир қанча минтақалари халқлари қолоқлигини тугатиб , инсоният жамияти мутаносиб ривожланишига эришиш ва маънавий муҳитни соғломлаштириш учун инсоният куч-ғайратларни бирлаштириш лозим бўлади.
3. Ривожланаётган мамлакатлардагииқтисодий қолоқлик билан боғлиқ бўлаган яна бир глобал муаммо- аҳолининг ўсишидир. Агар бу мамлакатлардаги иқтисодий аҳвол жамият ривожланиши ички қониниятлари билан тақозоланган бўлса, демографиявий портлаш инсоннинг хохиш-иродаси , мавжуд анъаналарга содиқлиги, маданий даражаси, турмуш мезонлари, ва ҳоказолар билан белбиланган жараёндир.
Аҳоли ўсиши минтақавий хусусиятга эга. Мутлақ ўсишда осиё қитъаси 1-ўринда турса, Африка йиллик ўсиш суръатларида этакчидир. Аҳолининг кўпайиши асосида зарур жамғарм алар ва cапитал маблағларнинг этишмаслигидан ривожланаётган мамлакатларда ялпи қашшоқлик вужудга келмоқда.
Аҳолининг кўпайиши билан бирга унинг таркибида муҳим ўзгаришлар содир бўлади. Масалан, ривожланган мамлакатлардан нафақахўрларнинг сонж аҳолининг кўпчилигинж ташкил этади ва уларнинг миқдори асрохирида 60%га этади.
"Инсонжят ва Жамият" тизимига бориб тақаладиган жиддий глобал муаммолардан ян бири, хавфли касалиикларни тугатиш вазифасидир. Бу касалликлар, 1-Навбатда, аҳоли кўпайишини бошқариш ва ташкил этиш ёлъга қўйилмаган мамлакатлардаги очлик, озиқ-овқатлартаркибида оқсилларнинг камлигидан ҳам келиб чиқмоқда.
Маълумки, жаҳон миқёсида очлик хавфи мавжудлиги биринчи марта БМТ томонидан 1950 йилда тан олинган. Ўшанда инсониятнмг қарийиб ярим этарли миқдорда калорияли оқсил истеъмол қила олмётгани айтилган эди.
Ривожланган мамлакатларда сил, безгак каби касалликлар кенг тарқлаган. Ҳозирги вақтда буларнинг қаторига СПИД (ОИТС) ҳам қўшилмоқда.Шунингдек, юрак, руҳий ва асаб касалликлари, рак ва шу кабиларнинг кўпаётганлиги ташвишлидир.
4. Кишилк жамиайтининг табиат билан муносабабатлари ва уларнинг ифодаси бўлган фаолият турлари ғоят хилма хилдир.Улар ичида белгилоивчиси моддий ишлаб чиқариш фаолияти ҳисобланади. Бу фаолитят туфайли сайёра қиёфаси шундай ўзгарадики, оқибатда бир қатор жиддий муаммолар келиб чиқади. Улар экологик муаммолардир.
Экологик муаммолар олдингидек ҳозир ҳам биосфера учун хосдир. Масалан, вулқонлар отилишидан хосил бўладиган ўзгаришлар натижасида глобал миқиёсда зарарлар келиб туради. Экотизимда мувозанат тезроқ тиклансада, ликин уларнинг оқибатлари хийла вақт билиниб туриши мумкин.
Экологик фалокатлар фақат 2 шаклда - тиббий ҳодисалар ва инсон фаолияти таъсиФи остида юз беради.
Инсон ишлаб чиқриш фаолиятининг умумбашарий характери билан боғлиқ қуйидаги ўзгаришлар содир бўлмоқда.

1. 
   Ер юзидаги ўрмонлар ҳажми 11млн гектарга қисқариб
   бормоқда. Ўрмон ресурсалари фақатгина хом ашё
   манбаи этнас, балки улар табиий сув айланишини ҳам
   таъминлайдики, ўрмонлардаги сув буғланиши ҳисобига
   ёғингарчилкнинг Ви қисмидан кўпроғига тўғри келади.
   Бу эса тупроқ юзасига мўтаъдил таъсир кўрсатадики,
   озуқа бўладиган минерал моддаларнинг тикланиб туришлиги
   таъминланади.
   
2. 
   Ривожланган мамлакатлардаги 31млн гектарга яқин эрлар
   "кислотали ёмғир"лардан зарарланган ва буғланган . Бу
   ёмғрлар биосферада тез тарқалиб ўрмонларга салбий таъсир
   етади, барглари сарғайиб тушиб кетган дарахт алал оқибат
   ҳалок бўлади.
   
3. 
   ХХ асрнинг иккинчи ярмида "катта қурғоқчиликъиарнинг
   тез-тез бўлиб туриши натижасида чўллар майдоно йилига 6
   млн гектарга кенгайди. Натижада, ўсимлик ва ҳайвонот
   оламида салбий ўзгаришлар юз бермоқда.
   
4. 
   Саноатлашган мамлакатлардаги минглаб кўллар
   биологиявий ўлик ҳолга келиб қолмоқда.Ҳар йили жаҳон сув
   ҳавзаларида 32 куб км. тозаланмаган саноат оқава
   сувлар келиб тушмоқда. Африка, Шимолий Америка ва
   бошқа қатор минтақаларда ер ости сув манбалари
   камайиб, сифати кескин ўзгариб бормоқда.
   
5. 
   5- Атроф-муҳитга антропоген таъсир этиш, уни техниген булғаш оқибатида ҳайвонот ва ўсимлик олами учун жиддий хавф юзага келди. Наг йили кўплаб ҳайвон ва ўсимлик тужри йўқолиш оқибатида 20 йилдан сўнг мавжуд турларнинг бешдан бир қисми батамом барҳам топиши мумкин.
   
6. 
   Ер юзидаги экологик ўзгаришлар оқибатида 2050 йилга
   бориб атмосферадаги ўртача ҳарорат 1,5-4,5
   даражагача кўтарилиши кутилмоқда.
   
7. 
   Табиатда инсон соғиги учун хавфли металлар ва улар
   бирикмаларининг йиғилиб қолиши туфайли замондошларимиз
   танасида, ибтидоий одамларга қараганда, кадмий -70
   марта, қўрғошин- 10, симоб -19 марта кўп тўпланган.
   

Кишиларнтнг коинотга кириб бориши , уни ўрганиши ҳам ХХ асрдаги фан ва техника тарққиёти асосий йўналишларидан бири бўлиб қолди. Иккинчи хил қарашларга кўра, коинотни ўзлаштириш зарур,
чунки унинг ёрдамида тарихий тараққиётининг бориши билан юзага
келган вазифа ва муаммоларни эчиш мумкин.
Бу қарашлар сиртдан қараганда, соф илмий мунозаралардек бўлиб кўринади. Ҳозирги асосий вазифа -коинотни ўзлаштиришни бутун инсониятнинг манфаатлари, имкониятлари ва эҳтиёжлан билан узвийбоғлашдадир. Бошқа барча глобал муаммоларни ўрганишда ҳам шу мақсадлардан келиб чимоғи керак.
.
Такрорлаш учун саволлар

1. 
   Глобал муаммоларга таъриф беринг?
   
2. 
   Демографик портлашни изоҳланг?
   
3. 
   Энергетик инқироз нима?
   
4. 
   Алкоголизм ва наркоманияни шарҳланг?
   
5. 
   Халқаро терроризмни шарҳланг?
   
6. 
   Экологик инқироз нима?