Ijtimoiy -gumanitar va mutaxassislik fanlari

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2017 2018 2019
2-rasm. O`zbekistonda aholi umumiy daromadlari dinamikasi [2]<sup>181</sup>
2019 yilda aholining umumiy daromadlari 344,7 trln so`mni tashkil etib, uning katta qismini yollanma ishchilarning daromadlari va mustaqil ravishda band bo`lishdan olingan daromadlarni o`z ichiga olgan mehnat faoliyatidan olingan daromadlardan tashkil topadi.
taxlili shuni ko`rsatadiki, daromadlarning ahamiyatli qismi ishlab chiqarish daromadlari bo`lib, uning tarkibida mexnat faoliyatidan olinadigan daromadlar yetakchilik qilmokda (1-jadval).
1-jadval.O`zbekistovda axoli yalpi daromadlari tarkibi, foizda

Tarkibi	2011	2013	2015	2017	2018	2019
Yalpi daromad - jami	100	100	100	100	100	100
shu jumladan,
1. Boshlang`ich daromadlar	73,5	71,4	78,2	75,2	76,5	74,7
A) Ishlab chiqarish daromadlari	71	68,4	75,2	71,0	72,1	71,2
- mehnag faoliyati daromadlari	69,4	66,6	72,9	68,8	70,3	69,1
O`z-o`zini band qilishdan daromad	26,5	26,4	31,7	34,5	34,5	34,3
o’z iste’moli uchun yaragilgan xizmatlar	1,6	1,8	2,3	2,2	1,8	2,1
B) mol-mulkdan olinadigan daromad	2,5	3,0	3,0	4,2	3,4	3,5
2. Ijtimoiy transfertlar	26,5	28,6	21,8	24,8	23,5	25,3

2019 yilda jami daromadlarning 74,7 foizi mehnat faoliyati ya’ni ish haqi va mehnatga haq to`lash natijasida olingan daromadlar hissasiga, 25,3 foizi ijtimoiy transfertlar hissasiga to`g`ri kelgan.

Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarining asosiy ulushini ish haqi tashkil etadi. Daromadning bu turi istiqbolda ham pul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o`zining yetakchi roliki saqlab qoladi.
Aholi pul daromadlari darajasiga davlat yordam dasturlari bo`yicha to`lovlar sezilarli ta’sir ko`rsatadi. Bu manbalar hisobiga pensiya ta’minoti amalga oshiriladi va turli xil nafaqalar to`lanadi.
Aholining moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari quyidagilardan iborat:

• 
  davlat sug`urtasi bo`yicha to`lovlar;
  
• 
  shaxsiy uy qurilishiga va kooperatsiya jamiyati a’zolariga bank ssudalari;
  
• 
  jamg`arma bankidagi omonatlar bo`yicha foizlar;
  
• 
  aktsiya, obligatsiya qiymatining o`sishidan olinadigan daromad va zayom bo`yicha to`lovlar;
  
• 
  lotereya bo`yicha yutuqlar;
  
• 
  tovarlarni kreditga sotib olish natijasida paydo bo`ladigan vaqtincha bo`sh mablag`lar;
  
• 
  har xil turdagi kompensatsiya to`lovlar va h.k.
  

Aholi daromadlari ularning turmush darajasiga bevosita ta’sir ko`rsatadi.
2.Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash
Dunyodagi barcha mamlakatlar aholi jon boshiga to`g`ri keladigan o`rtacha daromadlar darajasi bilan bir-biridan keskin farqlanadi. Bu turli mamlakatlar aholisining daromadlari darajasi o`rtasida tengsizlik mavjudligini bildiradi. Shu bilan birga alohida olingan mamlakatlar aholisining turli qatlam va guruxdari o`rtacha daromadlari darajasida ham farq mavjud bo`ladi. Mamlakatning ikdisodiy rivojlanishi darajasi ham daromadlaridagi farqlarni bartaraf eta olmaydi.
O`z-o`zidan aniqki, iqtisodiy o`sish daromadlarning ko`payishiga olib keladi. Bunda butun aholi daromadlari mutlaq miqdorda asta-sekin o`sib boradi. Daromadlarning mutlaq miqdori ko`payib borsa-da, har doim ham daromadlar tengsizligi darajasiga ta’sir ko`rsatmasligi mumkin. Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon amaliyotida Lorents egri chizigidan foydalaniladi (3-rasim).