Ijtimoiy hodisa

Ko‘z (Ko‘p ma’noli so‘z) O‘t (omonim so‘z)
(ma’no bog‘langan) (ma’no bog‘lanmagan)


odamning ko‘zi uzukning ko‘zi maysa olov o‘tmoq (harakat)

14-DARS. KO‘CHMA MA’NOLAR VA ULARNING TURLARI

Ma’no ko‘chishining nima asosida ro‘yobga chiqishiga ko‘ra:

1. 
   metafora;
   
2. 
   metonimiya;
   

4. 
   sinekdoxa;
   
5. 
   kinoya;
   
6. 
   vazifadoshlik;
   
7. 
   tag ma’no kabi turlarga bo‘linadi.
   

1. METAFORA. Nutqimizda eng keng tarqalgan ma’no ko‘chish usuli metaforadir. Metafora grekcha – “ko‘chirish” degan ma’noni beradi.
Biror narsa, belgi yoki harakatning nomini o‘zaro o‘xshashligi bo‘lgan boshqa narsa, belgi yoki harakatga ko‘chirish metafora usuli bilan yangi ma’no hosil qilish deyiladi. Bular quyidagicha:
shakliy o‘xshashlik
o‘z (asl) ma’nosi ko‘chma ma’nosi
odamning ko‘zi ishning ko‘zi
odamning qulog‘i qozonning qulog‘i
odamning tishi arraning tishi
odamning labi ariqning labi
odamning burni choynakning burni


belgi o‘xshashligi
o‘z (asl) ma’nosi ko‘chma ma’nosi
yengil eshik yengil tabassum
issiq taom issiq yuz
sovuq suv sovuq xabar
shirin konfet shirin so‘z
achchiq qalampir achchiq haqiqat


harakat o‘xshashligi
o‘z (asl) ma’nosi ko‘chma ma’nosi
ipni uzmoq qarzni uzmoq
ipni ulamoq Toshkentni ulamoq
ishga kelmoq xayolga kelmoq
2. METONIMIYA. Grekcha – “qayta nomlash” degan ma’noni beradi. Narsa va hodisalar o‘rtasida makon va zamondagi o‘zaro aloqadorlik asosida birining nomini ikkinchisiga ko‘chishi metonimiya hisoblanadi. Bunda:

•