Ijtimoiy tarmoqlarda axborot xurujlari va tahdidlari

Mamlakatimiz yoshlarinipg Internetdan foydalanish xolatini tahlil qilib ko’rsak: 
ularning 421 ming nafari «Odnoklassniki.ru», 129 mingga yaqini «Fasebook» saytida, 165 
mingdan ortigi «Moy mir», 250 mingdan ziyodi esa «Vkontakte.ri» saytining doimiy 
foydalanuvchilari xisoblanadi. Vaxolanki, Rossiya IIV tomonidan «Vkontakte.ru» sayta  
Runetdagi bolalar pornetrafiyasini saqlovchi ijtimoiy tarmoq sifatida tan olingan,  
1
Karimov I. A. YUksak ma’naviyat yengilmas kuch. -T.: Manaviyat, 2008.115-6.
2
AKT: tezkor, kulay va vlgor// Xalk suzi. - 2012. - 24 aprel.
2
Aloqa va axborotlashtirish masalalari mukokamasi //Xalq so’zi. - 2012. - 24 iyul.

---

«Odnoklassniki.ru» va boshka ijtimoiy tarmoqlarda ham pornografiya va shafqatsizlikni 
targ’ib etuvchi resurslar mavjud. 
Ekspertlarning hisob-kitoblariga ko’ra, bugun butunjaxoi Internet tarmog’ida o’z joniga qasd 
qilishning oson yo’llarini targ’ib qiluvchi 9 mln, erotik mazmunga ega 4 mln.dan ziyod saytning 
mavjudligi har birimizni mushohada qilishga undashi tabiiy. Mutaxassislar e’tiroficha, dunyodagi 
bolalar va o’smirlarning 42 foizi «onlayn-pornografiya» ta’siriga tushayotgan ekan. YOki 
kompyuterlarga kiritilgan o’yinlarniig 49 foizi zo’ravonlik va yovuzlikni, beshafqat urushlar, 
otishmalar, portlashlarni targ’ib qilishi nimadan dalolat
beradi?
Bu kabi tahdidlar, avvalo, yoshlarniig ongini egallashga yo’naltirilgan bo’lib, xalkimizning 
ma’naviy xazinasi bo’lgan odob, axloq, sharm-hayo, iffat-andisha kabi yuksak fazilatlarimizga 
tajovuz qilib, ko’p ming yillik milliy qadriyatlarimizning ildiziga putur yetkazayotgani ham, 
taassufki, bor gap.
Evropa mamlakatlarida internet ham umumevropa qonunchiligi, ham har bir davlatning o’z 
huquqiy-me’yoriy xujjatlari bilan tartabga solinadi. Masalan: “Kiber jinoyatlar to’g’risida”gi 
Konvensiya, “Voyaga yetmaganlar uchun xavfsiz Internet to’g’risida”ti yevropa Itgafoqi 
parlamenti Assambleyasining tavsiyalari, Germaniya, AQSH, Buyuk Britaniya, Niderlandiya,
Fransiya kabi ilg’or davlatlarda voyaga yetmagan va yoshlarning axborot xavfsizligini 
ta’minlashga qaratilgan qonunlar shular jumlasidandir.
Internetni cheklab qo’yish yoki axborot olishni taqiqlash bilan muammo hal bo’lmaydi.
Bu hususda yana prezidentimiz “… yoshlarimiz nafaqat o’quv dargohlarida, balki radio – 
televidiniya, matbuot, internet kabi vositalar orqali ham rang – barang axborot va ma’lumotlarni
olmoqdalar. Jahon axborot maydoni toboro kengayib borayotgan shunday bir sharoitda
bolalarimizning ongini faqat o’rab – chirmab, uni o’qima, buni ko’rma deb, bir tomonlama
tarbiya berish, ularning atrofini temir devor bilan o’rab olish, hech shubhasiz, zamonning talabiga 
ham, bizning ezgu maqsad – muddaolarimizga ham to’g’ri kelmaydi. Nega deganda, biz 
yurtimizda ochiq va erkin demokartik jamiyat qurish vazifasini o’z oldimizga maqsad qilib 
qo’yganmiz va bu yo’lda hech qachon qaytmaymiz”
3
.
XXI asr boshida hayot suratlarining beqiyos darajada tezlashuvi, axborot oqimining
kuchayishi oqibatida avtoritar – nufuz masalasi ham yangicha ma’no kasb etayotir. Ba’zi yoshlar 
o’zining bilim olish va hayotga munosabatini belgilashda ota – ona, ustoz – murabbiyini emas, 
OAV hamda internetni avtoritar sifatida e’tirof etishi, ulardagi axborot va ma’lumotlarni mutloq 
chin deb ishonishi tashvishlanarli holdir. Bugun xaqiqatni uydirmadan ajrata olmaydigan, bu 
boradagi hali tajribasi ham bo’lmagan yoshlarning hayotiy tushuncha va tasavvurlarini asosan
ta’lim – tarbiya muassasalarining ish faoliyatini qiyinlashtirib qo’ymoqda.
Sir emaski, internet tez va arzon axborot yoki ma’lumot olish, yetkazish hamda qayta 
ishlashda beqiyos manba sanaladi. Kundan – kun safi kengayib, foydalanuvchilar soni ortayotgan 
mazkur tizim dunyo hamjamiyatining axborotga bo’lgan ehtiyojini qondirmoqda. “Uzoqni yaqin 
qiladigan” manba sifatida qaraladigan internetning ko’proq yoshlar kiradigan saytlarini tubdan
3
Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. -T.: Manaviyat, 2008.114-6. 

---

yangilash zarur. Sababi — sog’lom turmush tarzini shakllantirish, yuksak ma’naviyat, pok axloq 
asosida o’g’il–qizlarni tarbiyalash vazifasi ana shuni taqazo etadi. “Ommaviy ma’daniyat” niqobi 
ostida g’arbona kiyinish, g’arbona muomala singari milliy – ma’naviy qadriyatlarimizga zid 
g’oyalar yoshlarimiz ongini zaharlashiga loqayd qarab turib bo’lmaydi. SHuning uchun, ayniqsa, 
ta’lim tizimidagi saytlarning ma’lumotlar bazasini sog’lom tarzi talablariga mos ravishda 
giyohvandlik, kashandalik, ichkilikbozlikka qarshi kurashga oid axborotu ma’lumotlar bilan
boyitish, yangilash zarur.
YOsh avlodda bu jixatlar shu darajada shakllangan va qaror topgan bo’lishi lozimki, ular 
virtual makonda umummilliy manfaatga xizmat qiladigan, uning taraqqiyotiga yordam beradigan 
axborotni tanlay olsin. Fakat shundagina, globallashuv jarayonlarida yoshlarning ma’lumotlarga 
ko’r-ko’rona ergashish, ularni noto’g’ri talqin qilishiniig oldi olinadi. Axborot iste’moli 
madaniyatiga ega yoshlar, salbiy va noxolis axborotlar ta’siriga tushib qolmaydi, chunki ularda 
bunday axborotlarga nisbatan mustahkam mafkuraviy immunitet shakllanadi. Dunyoda yoshlar 
kamoli haqida qayg’urmaydigan millat, ularning kelajagi uchun jon koyitmaydigan davlat 
topilmasa kerak. YOshlar har bir millatning davomchilari bo’lishi barobarida, davlatning tayanchi, 
kelajagani hal qiluvchi kuch sifatida namoyon bo’ladilar. Ammo, shunday kuchlar ham borki, ular 
o’z qarashlarini singdirish yo’lida har qanday usullardan ham voz kechmaydi. Vunday kuchlarning 
ko’lida insoniyat ongining mahsuli bo’lgan eng yuksak texnologiyalar, usullar ham qurol vositasini 
o’tayotganligi barchani tashvishga soladi.
Ayniksa, hozirgi davrda internet saytlarida yoshlar dunyokarashiga ijobiy ta’sir kiluvchi 
axborotlar oqimidan tashkari buzgunchi g’oyalar asosida shakllantirilgan materiallar ham uchrab 
turadi. Internet saytlarida yoshlarga kuchli ta’sir etuvchi axborotlarni quyidagicha tasniflash 
mumkin. Birinchi toifadaga axborotlar sirasiga yot, buzg’unchi g’oyalar (diniy ekstremizm va 
terrorchilik g’oyalari, millatchilik, irqchilik, sadizm kabilar)ni kiritish mumkin. Ikkinchi toifadagi 
axborotlar esa g’arb hayot tarziga xos, o’zbek mentalitetiga zid odatlar va ko’nikmalarni targ’ib 
etadi. Bu ayniksa, g’arb yoshlarining kiyinishi, odatlarini targ’ib qiluvchi maqolalar, kliplar, 
filmlarda yaqqol namoyon bo’ladi. Uchinchi toifaga esa pornografik axborotlarii kiritish mumkin.