Ikki elning tanti

IBROYIM YUSUPOV SHE’RLARIDA HISSIY KECHINMALAR 
Eshonqulova Svetlana Viktorovna 
Abdujabborova Feruza Asadbek qizi
Chirchiq davlat pedagogika universiteti
O‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi
 4-bosqich talabalari 
Annotatsiya: Ushbu maqolada Ibroyim Yusupov she’rlaridagi ichki his- 
tuyg‘ularning inson hayotidagi o‘rni, uning tasavvurimizdagi obrazi haqida 
so‘z yuritilgan.
Аннотация: В данной статье говорится о месте внутреннего чувства 
в жизни человека и его образе в нашем воображении в стихах Ибрагима 
Юсупова. 
Abstract: This article talks about the place of inner feelings in human life 
and its image in our imagination in Ibrayim Yusupov's poems
. 
Kalit so’zlar: Ibroyim Yusupov she’riy to‘plamlari, “Amudaryo” jurnali, 
qoraqalpoq madaniyati, “Oltin qirg’oq”, “Mangu buloqlar”. 

---

69 
Ключевые слова: поэтические сборники Ибраима Юсупова, журнал 
"Амударья", Каракалпакская культура, “Золотой берег”, “Вечные 
источники” 
Keywords: poetry collections by Ibraim Yusupov, "Amu Darya" journal, 
Karakalpak culture, "Gold Coast", "Forever springs" 
Ibroyim Yusupov qoraqalpoq va o‘zbek xalqining suyukli, el ardog‘ida 
bo‘lgan, buyuk shoirlaridan biri hisoblanadi. Ibroyim Yusupov 1929-yili 
Chimboy tumanidagi Ozod qishlog‘ida tavallud topgan. 1949-yil Qoraqalpoq 
davlat pedagogika institutini bitirgach, 1961-yilgacha shu oliy dargohda 
o‘qituvchi bo‘lib ishlaydi. 1961–1962 yillarda “Amudaryo” jurnalining bosh 
muharriri, keyingi uch yil mobaynida Najim Dovqorayev nomidagi til va 
adabiyot institutida ilmiy xodim bo‘lib ishlash bilan bir qatorda yana ko‘plab 
sohalarda faoliyat olib borgan. 
Uning she’rlari 40-yillarda matbuotda e’lon qilina boshlangan. 
Bolaligida qoraqalpoq xalq og‘zaki ijodi namunalarini, Sharq adabiyoti 
namunalari hamda mumtoz adabiyotimiz namoyondalarini, talabalik yillarida 
esa rus va jahon adabiyoti durdonalari bilan yaqindan tanishib ularni qunt 
bilan o‘rgangan. Shoirning ilk she’ri “Vatanim” nomi bilan e’lon qilingan.
Shu bugungacha “Baxt lirikasi” (1955), “Kunchiqar yo‘lovchisiga” (1959), 
“O‘ylar” (1960), “Yetti navo” (1962), “Dala orzulari” (1966), “Ko‘ngil 
ko‘ngildan suv ichar” (1971), “To‘maris” (1974), “Ilhom”, “Tashvishlarga 
boy dunyo” (1987), “Tuzli shamollar” (1988), “Ko‘ngildagi keng dunyo” 
(1989), “Bekligingni buzma sen...” (1995), “Har kimning o‘z zamoni bor” 
(2004) kabi she’riy to‘plamlarini nashr ettirildi. Uning ikki jildlik “Tanlangan 
asarlar” to‘plamlari ikki marotaba – 1978–79 va 1992 yillarda nashr 
qilingan. Turli yillarda chop etilgan to‘plamlarda shoirning “O‘rtoq 
muallim”, “Akatsiya gullagan yerda”, “Aktrisaning iqboli”, “Gilamchi ayol”, 
“Eski favvora ertagi”, “Dala armonlari”, “To‘maris”, “Bulbul uyasi”, 
“Farishta oy”, “Poseydonning g‘azabi”, “Vatan tuprog‘i” va boshqa doston 
(poema)lari e’lon qilingan. Bundan tashqari Ibroyim Yusupov bir qator 
pyessa va publitsistik maqolalarning ham muallifi hisoblanadi. Shoir ko‘plab 
qardosh xalqlar va jahon adabiyoti mumtoz shoirlar asarlarini qoraqalpoq 
tiliga 
tarjima 
qilib, 
sayrata 
olgan 
tarjimondir. 
U 
A.S.Pushkin, 
M.Y.Lermontov, T.Shevchenko, J.G.Bayron, I.V.Gyote, G.Geyne, F.Shiller 
she’rlarini, Shekspir sonetlarini, Alisher Navoiy va Hofiz g‘azallarini, Umar 
Xayyom ruboiylarini qoraqalpoq tiliga yuksak mahorat bilan tarjima qilib, 
milliy adabiyotimizni badiiy-g‘oyaviy, shakliy jihatdan turli asarlar ila 
boyitdi. Ibroyim Yusupov nasr va dramaturgiya sohasida ham qalam tebratdi. 
1963-yilda uning “Qari tutning kuzi” nomli hikoyalar, ocherk va publitsistik 
maqolalar to‘plami bosmadan chiqdi. Shoir “Qirq qiz” pesasini, (Amet 
Shomuratov bilan birgalikda), 1966-yilda “O‘mirbek laqqi” komediyasini,

---

70 
1986-yili “Iskandar podshoning tushi” dramasini, 1973-yili “Ajiniyoz” 
operasi librettosini yaratdi. 
Ibroyim Yusupov adabiy tahlil, she’riyatning munozarali muammolari, 
badiiy tarjima masalalariga bag‘ishlab bir qancha mazmundor maqolalar 
yozib, hozirgi zamon qoraqalpoq adabiyotshunosligi faniga ham ulkan hissa 
qo‘shdi. Uning “Lirika haqida munozara” (1956), “Urushdan keyingi 
qoraqalpoq poeziyasi” (1956), “Xalq shoiri Abboz Dobilov” (1958), “Dala 
Orfeyi” (1957), “Qoraqalpog‘iston – Mahtumqulining ikkinchi shoirlik 
vatani” (1958), “Mahtumquli va qoraqalpoq adabiyoti” (1957), “Mahtumquli 
asarlarini tarjima qilishdagi ba’zi bir anglashilmovchiliklar haqida” (1983) 
kabi maqolalari shular jumlasidandir. 
Shoir o‘z she’rlarida vatanga, yurtga bo‘lgan muhabbat, insonlarning 
bir-biriga sadoqati, sevgi va vafo singari tushunchalarni nihoyatda yuksak 
mahorat bilan tasvirlay olgan ijodkor hisoblanadi. Shoirning ko‘plab she’rlari 
o‘zbek tiliga tarjima qilingan va keng kitobxonlar ommasiga yetib borgan. 
Jumladan, adibning quyidagi “Qoraqalpoqni ko‘p maqtama ko‘zimcha” 
she’rida qoraqalpoq xalqining mehnatsevarligini shunday tasvirlaydi: 
 Mehnat desa yeng shimargan polvonday, 
Aravada tog‘ keltir de, keltirar. 
Do‘stlik desa, yulduz topib olganday, 
Oq ko‘kragin ezgulikka to‘ldirar. 
Ibroyim Yusupov insonlar orasida mehr-muruvvat tuyg’ularining yuksak 
ehtiromini quyidagi satrlarga joylaydi: 
Birov ketsa oradan, 
Birov unga yig‘laydi. 
 Bir odamdan bir odam, 
Borib kengash so‘raydi. 
O‘q otilsa birovga, 
Jonin qo‘yib garovga. 
Yetib borar suyovga, 
Bir odamni bir odam 
Shoir bu she’rida turkiy xalqlarning qadim zamonlardan buyon bir-biri 
bilan ahillikda, og‘ir damlarida yelkadosh, alamli kunlarida qayg‘udosh 
bo‘lib qardoshidan jonini ham ayamaydigan mard, tanti xalq ekanligini sodda 
satrlarda chuqur mulohazalar bilan ifodalaydi.
Tirik turib kimdir otin yo‘qlamas, 
Inson bo‘lib ichgan tuzin oqlamas, 
Beryog‘idan qo‘ygan bilan to‘xtamas, 
Naryog‘inda bir narsasi bo‘lmasa. 
Shoirning “Bo‘lmasa” nomli she’ri chuqur falsafiy ma’noga ega 
ekanligi bilan ajralib turadi. Basharning bu foniy dunyoga ko‘ngil qo‘yishi 

---

71 
oqibatida haqiqiy dunyoni unutishi, bu olamda otini abadiylashtirishga loyiq 
bir ish etmasligi, odamlar xotirasida “kimningdir bolasi” va yoki “kimningdir 
otasi” bo‘lib qolishlik, insonlarning qilgan yaxshiliklariga javob 
qaytarmaslik, faqat va faqat yolg‘on dunyo ortidan quvishlik hozirgi zamon 
she’riyatida ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgan emas. Bu mavzu bashariyat 
mavjud ekan, hamisha global bo‘lib qolaveradi.
O’zining muhabbat tarixini ham go‘zal badiiy chizgilar bilan 
tasvirlaydi: 
Sarvi gulga bulbul qo‘ngaydir har dam, 
Malol kelmas, bog‘bon beozor odam, 
Yayrab gul teraylik kelaqol erkam, 
Balog‘at tongida anor gulladi. 
Ma’lumki, adabiyotda qizning tik qomati sarvga, go‘zalligi gulga 
o‘xshatilsa, oshiq bulbulga qiyoslanadi. Bog‘ tasviri muhabbat olamiga 
qadam qo‘ygan yoshlarning visol onlariga guvohlik qiluvchi makondir. 
Folklorda oshiq o‘z mashuqasiga muhabbatini izhor qilishda anor, olma, gul 
kabi ramziy ahamiyatga ega detallardan foydalangan. She’rda xalqona pafos 
yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, Ibroyim Yusupov o‘zining 
salmoqli ijodiy merosi bilan faqatgina qoraqalpoq xalqining emas, balki, 
o‘zbek xalqining ham adabiy merosini boyitgan ijodkor hisoblanadi.