Ikkinchi jahon urushi yillarida o’zbek xalqining fashizm ustidan

O‘zbekistonning MDH va Markaziy Osiѐ mamlakatlari bilan aloqalari va hamkorligi.



Ma’lumki, 1991 yil 7 dekabrda Belovej o‘rmonida bo‘lib o‘tgan uchrashuvda SSSR o‘rniga Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) tuzilgan edi. Boshqa mustaqil respublikalar boshliqlari singari, O‘zbekiston raxbariyati ham ish bitib bo‘lganidan keyin undan xabardor qilindi. Shunday bo‘lsada, O‘zbekiston raxbariyati MDHga kirishga qaror qildi. O‘zbekiston xukumati hamdo‘stlik davlatlari bilan ikki tomonlama va ko‘ptomonlama asosda iqtisodiy, savdo va madaniy hamkorlik o‘rnatishga harakat qildi. 1992 yilda O‘zbekiston Respublikasi Rossiya federatsiyasi, Ukraina, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va boshqalar bilan shartnomalar tuzdi. MDH davlatlari boshliqlarining 1992 yil may oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan uchrashuvida O‘zbekiston Prezidentining tashabbusi bilan kollektiv xavfsizligi to‘g‘risida shartnoma tuzildi. Bu shartnomani olti mamlakat rahbarlari imzoladilar. MDH davlatlari o‘rtasida davlatlararo iqtisodiy qo‘mitaning tuzilishi bu mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy aloqalarni kengaytirishda muhim bosqich bo‘ldi. O‘zbekiston Markaziy Osiѐda joylashganligidan, uning tinchligi, osoyishtaligi va xavfsizligi muayyan ma’noda shu mintaqada vaziyat muvozanatiga ham bog‘liqdir. Chunki prezidentimiz ta’kidlaganidek, “Markaziy Osiѐ mintaqasida turli siѐsiy, iqtisodiy, harbiy, transport va ekologiyaga oid muammolar to‘planib qolgan. Shuni nazarda tutadigan bo‘lsak, butun mintaqaning sobitqadam va barqaror rivojlanishini ta’minlash va mojaroli vaziyatlarning oldini olish uchun hozirgi kunda ichki va tashqi muvozanatni saqlash va qo‘llab-quvvatlashgina birdan-bir maqbul tamoyildir. Mitaqada jo‘g‘rofiy-siѐsiy muvozanatni va barqarorlikni saqlagan taqdirdlagina mazkur muammolarni hal etish imkoni tug‘iladi. Bu esa o‘z navbatida yalpi xavfsizlikni ta’minlash muammolarini hal qilishga qo‘shilgan salmoqli hissa bo‘ladi”. Markaziy Osiѐ davlatlari boshliqlarining I.A.Karimov tashabbusi bilan 1993 yil 4 yanvarda Toshkenda chaqirilgan uchrashuvi shu davlatlar haѐtida jiddiy voqea bo‘ldi. Bu uchrashuvda umuman butun mintaqa taqdiriga taalluqli muammolar birinchi marta muhokamaga qo‘yildi. Markaziy Osiѐ davlatlaridan birining poytaxtida muntazam chaqirilib turiladigan ana shunday uchrashuvlar mintaqa kuchlarini jipslashtiruvchi muhim dastakka aylandi. Bu davlatlar tarixiy taqdirlari va geosiѐsiy holatining mushtarakligi ularning o‘zaro iqtisodiy, savdo-sotiq, siѐsiy va ma’naviy hamkorlikni 153 kengaytirish, inqirozli holatdan chiqib olishni taqozo qildi. Shu sababdan qo‘shni Afg‘onistonda ko‘p yillardan buѐn davom etib kelaѐtgan fuqarolar urushi ѐhud ѐn qo‘shnimiz Tojikiston zaminida yuz beraѐtgan birodarqushlik urushlari shu mintaqadagi umumiy vaziyatga salbiy ta’sir ko‘rsataѐtganligi, bundan O‘zbekiston ning ham tashvish chekaѐtganligi, shuni hisobga olib respublikamiz rahbariyati mintaqadagi siѐsiy iqlimni sog‘lomlashtirishga astoydil harakat qilaѐtganligi hammaga ma’lum. Bu borada respublikamiz Prezidentining Birlashgan Millatlar Tashkiloti Assambleyalari sessiyasida so‘zlagan nutqlarida, shuningdek BMT bosh Kotibi nomiga yo‘llagan maktublarida va boshqa uchrashuvlar va anjumanlarda qayta-qayta uqtirib o‘tganligi bejiz emas. Markaziy Osiѐdagi qardosh Respublikalar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik, integratsiya jaraѐnlari mintaqa xalqlari uchun, ularning ѐrqin kelajagi uchun milliy istiqlol butunlay yangi sahifa ochdi. O‘z milliy boyliklari, resurslarini tasarrufiga kiritgan Markaziy Osiѐ xalqlari istiqlol yo‘lidan izchil bormoqdalar. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek, - “xalqlarimiz tarixi, madaniyati, an’analari, diniy e’tiqodlarining mushtarakligi mamlakatlarimiz o‘rtasidagi amaliy hamkorlik va hamjixatlikning muhim poydevori hisoblanadi... bizning maqsadlarimiz bir. Bizda milliy munosabatlarda keskinliklar yo‘q, xal qilib bo‘lmaydigan vaziyatlar ham yo‘q. Integratsiya yo‘lidan harakat qilaѐtganimiz ham buni tasdiqlab turibdi”. 1994 yil yanvarda Toshkentda O‘zbekiston va Qozog‘iston respublikalari prezidentlari uchrashuvi paytida ikkala davlat o‘rtasida yagona iqdisodiy makonni yaratish to‘g‘risida shartnoma imzolanishi, ko‘p o‘tmay unga qardosh Qirg‘iziston davlatining qo‘shilishi shubhasiz, mintaqa xalqlari haѐtida muhim voqea bo‘ldi. Uchchala davlat o‘rtasidagi shartnoma o‘z samarasini bermoqda. Almata shahrida bitimda qatnashuvchi mamlakatlar vakillaridan iborat Davlatlararo ijroiya qo‘mita tuzildi. Toshkentda mintaqa bank markazi ish boshladi. Sanoatni integratsiyalashtiradigan dastur ishlab chiqildi. Hozirda bu dastur asosida butun Markaziy Osiѐ mintaqasi muxtoj bo‘lgan mahsulotni ishlab chiqaradigan birgalikda sarmoya sarflanadigan ob’ektlar aniqlab olindi hamda ularni amalga oshirish borasida tegishli tadbirlar haѐtga tadbiq etilmoqda. Mintaqada bunѐd etilaѐtgan yagona iqtisodiy makon faoliyatida boshqa qo‘shni davlatlar ham bemalol qatnashishlari mumkin. Shunga ko‘ra Tojikiston ham bu shartnomaga qo‘shildi. Xalqaro miqѐsda obro‘-e’tibor, mamlakatlar va xalqaro xurmat- e’tibor katta siѐsiy, ma’naviy hamda axloqiy kapital hisoblanadi, uni hech qanday pulga sotib olib bo‘lmaydi. Bu mustaqil O‘zbekistonning asosiy qadriyatidir. Shu bilan bir vaqtda, xalqaro aloqalar, o‘zaro foydali hamkorlik mavjud muammolarni hal etishga, istalgan mamlakatni taraqqiy ettirishga ulkan xissa qo‘shadi. Shu ma’noda O‘zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan hamkorligi o‘zining yuksak samarasini bermoqda. 154 Bugungi kunda O‘zbekiston eng obro‘li va nufuzli xalqaro tashkilotlar tarkibiga kirgan bo‘lib, barcha qit’alardagi o‘nlab mamlakatlar bilan do‘stona aloqalarni rivojlantirib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti o‘zining “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida ...” kitobida ta’kidlaganiday, “O‘zbekiston dunѐ uchun ochiq. Biz ham dunѐning O‘zbekistonga katta qiziqish bilan qaraѐtganligini xis etmoqdamiz. Bu esa O‘zbekistonning barqaror rivojlanishi uchun eng yaxshi kafolatdir. Biz buni O‘zbekiston kapital sarflash nuqtai nazaridan ham, dune miqѐsidagi keng qamrovli xavfsizlikning tarkibiy qismi sifatida mintaqada barqarorlikni ta’minlash nuqtai nazaridan ham borgan sari e’tibor qozanaѐtganligining dalili deb bilamiz”. O‘zbekistonning xalqaro munosabatlarning turli sub’ektlari bilan aloqalari qanchalik chuqur va keng bo‘lsa, ular bilan munosabatlarda noaniqliklar, ѐtsirashlar muammolar shunchalik kam bo‘ladi. Shu ma’noda mamlakatimiz jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuv jaraѐnida aktiv ishtirok etmoqda. Bunda BMTning integratsiya sohasidagi imkoniyatlari g‘oyat ulkanligini hisobga olmoqda.

4.