- Arablar istilosidan keyin VIII asrdan soʻgʻd madaniyati asta-sekin tanazzulga yuz tutdi, soʻgʻd tili fors tiliga almashtirildi. X asrga kelib Soʻgʻd aholisining aksariyati fors tilida soʻzlashgan boʻlsada, X asrda yashagan al-Muqaddasiy shunday yozgan edi: “Men Zaravshon vodiysida soʻgʻd lahjalari borligiga guvohlik beraman”. Qirgʻiziston hududidan X-XI asrlarga oid soʻgʻd yozuvlari topilgan. Nihoyat, so‘g‘d tilini XII asrga kelib turkiy tillar siqib chiqardi.
- Hozirgi vaqtda Yag’nob daryosi vodiysida soʻgʻd tili shevalaridan biri boʻlgan yagʻnob tilida soʻzlashuvchilarning kichik anklavi saqlanib qolgan
SUG’D TILI - So'g'd matnlari oromiy tilidan rivojlangan o'ziga xos undosh yozuvda yozilgan. Pahlaviy yozuvida bo‘lgani kabi so‘g‘d yozuvida geterografiya keng qo‘llanilgan. Yozuvda unli tovushlarning aniq koʻrinishi boʻlmagan, shuning uchun matnlar odatda undosh tovushlar ketma-ketligi sifatida koʻrib chiqiladi: Masalan, Tojikiston gʻarbidagi Mug’ togʻida topilgan nikoh shartnomasidagi ayol xos ismi “Dgvtynch” (Dugudgonch) tarzida uchraydi.
Manixiy sudxo’rining soʻgʻdcha xatidan matn Taxminan 9—13-asrlar SUG’D YOZUVI - So'g'd yozuvi oromiy yozuvidir. Amalda alifboning 18-19 belgilaridan foydalanilgan, ayrim so‘zlar esa ideogrammalar orqali uzatilgan. 1965-yilda Penjikent qalʼasida arxeolog A.Isaqov tarixda birinchi marta soʻgʻd alifbosini topdi. Xum sirtiga harflar va so'zlarni yozish mashqlari bitilgan. Alifbo 23 ta harfdan oromiy alifbosi to'liq to'plami edi, shu jumladan amalda qo'llanilmaydiganlari ham bo’lgan. Shuning uchun ham Syuan Szyan bekorga alifboda harflar 18-19 emas, balki “20 dan sal ko'proq" deb tilga olmagan U o'z ma'lumotlarini qandaydir savodli so'g'dlikdan olgan, u unga, belgilarning nazariy sonini aytgan.
YAG’NOB TILI - Yag’nob tili haqidagi maʼlumotlar birinchi marta 1870 yilda: rus sharqshunosi A. L. Kun va unga hamroh boʻlgan tojik Mirzo Mulla Abdurahmonning Yagʻnobga qilgan sayohati chogʻida olingan. Yag‘nobiy tilining grammatik tuzilishi o‘rganildi. Bu til so'g'd tilining shevalaridan biri asosida rivojlangan Sharqiy Eron tili bo'lib chiqdi. Uning lug‘at boyligining salmoqli qismi so‘g‘d lug‘atiga borib taqaladi. Yagʻnob togʻ vodiysining yetib borish qiyin boʻlgan vodiysida yangi soʻgʻd tili yodgorligining saqlanishi soʻgʻd yozuvi yodgorliklarini oʻrganishda bebaho yordam berdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
