Ilmiy jurnal

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
47 
birini qoʻllab-quvvatlashga asoslanadi. Oilaviy munosabatlar insonlarning juda yaqin ijtimoiy 
munosabatlari boʻlib, qirgʻizlar hayotida turli funksiyalarni bajaradi. Qarindoshlik munosabatlarining 
vazifalaridan biri yosh avlodni ijtimoiylashtirishdir. Shuning uchun qirgʻizlarning oilaviy munosabatlarini 
an‘analar, ijtimoiylashuv vositasi va omili deb hisoblash mumkin. 
Zamonaviy 
ilm-fanda 
etnik 
stereotiplar 
deganda 
etnik 
guruhning 
soddalashtirilgan, 
sxematiklashtirilgan, hissiy jihatdan boʻyalgan va uning barcha vakillariga taalluqli oʻta barqaror obrazlari 
tushuniladi. Stereotip va stereotip guruhlari nisbati asosida ajralib turadigan etnik stereotiplarning ikkita 
asosiy turini ajratib koʻrsatish muhimdir: 
1) avtostereotiplar (oʻz etnik guruhi haqidagi stereotiplar); 
2) geterostereotiplar (boshqa, ―begona‖ etnik guruh haqidagi stereotiplar). 
Taniqli etnik stereotiplar tadqiqotchisi G.U.Soldatova avtostereotiplarni ―etnointegratsion atributlar-
guruhning haqiqiy yoki xayoliy belgilarini ifodalash‖, geterostereotiplarni esa ―etnofarqlanuvchi atributlar-
boshqa guruhlarning vakillari‖ deb belgilaydi. Muallif, bir tomondan, bu turdagi stereotiplarning umumiy 
tabiatini va ularning shaxsiy yoki guruhli oʻz-oʻzini anglash tarkibidagi munosabatlarini ta‘kidlasa, ikkinchi 
tomondan, ular orasidagi bir qator farqlarni qayd etadi. Birinchidan, etnik avtostereotiplar mazmunan 
xilma-xil va murakkab, geterostereotiplar esa ―bir xil va monolit‖dir. 
Bu farq, birinchi navbatda, ―oʻziniki‖ (til, madaniyat, din va boshqalar haqida batafsil ma‘lumot) va 
―begona‖ guruhlar (ma‘lumot yetishmasligi) haqidagi ma‘lumotlarning miqdori bilan bogʻliq. 
G.U.Soldatovaning soʻzlariga koʻra, shu asosda, guruhlararo (millatlararo) kontekstdagi xulq-atvorning 
guruh ichidagiga qaraganda koʻproq tartibga solinadi. Ikkinchidan, agar etnik avtostereotiplar koʻp hollarda 
ijobiy boʻlsa (ularda oʻz etnik guruhining ijobiy va hatto ideallashtirilgan xususiyatlari, milliy xarakterning 
eng oʻziga xos fazilatlari ustunlik qiladi), u holda geterostereotiplar ancha kengroq hissiy diapazonga ega: 
nafratga hurmat. Uchinchidan, tadqiqotchilarning fikriga koʻra, avtostereotiplar koʻpincha madaniy 
jihatdan maqbul va tasdiqlangan xususiyatlarni oʻz ichiga oladi, geterostereotiplar koʻpincha oʻz 
madaniyatida salbiy, kiruvchi va begona xususiyatlarni oʻz ichiga oladi. Biroq, geterostereotiplar 
mazmunida nafaqat oʻz guruhi tomonidan salbiy qabul qilinadigan fazilatlar, balki oʻz madaniyatida 
qadrlanadigan xususiyatlar ham kuchaytirilishi mumkin. Umuman olganda, G.Tashfal tajribalaridan 
boshlab, guruhlararo diskriminatsiya va guruh ichidagi favoritizm boʻyicha koʻplab tadqiqotlarda guruh 
avtostereotiplarining (nafaqat etnik) ijobiy tabiati koʻrsatilgan. 
Shunday qilib, G.U.Soldatovaning fikricha, etnik stereotiplar ichki dialogikdir: avto- va getero-
stereotiplar oʻzaro ta‘sir qiladi, ma‘lum bir muvozanat darajasiga erishadi va etno-kontakt vaziyatida 
madaniyatlararo tushunishning asosi hisoblanadi. Etnik avtostereotiplar va geterotiplar oʻrtasidagi 
oʻxshashlik va farqlar natijada xalqlar oʻrtasidagi oʻzaro tushunish darajasini aks ettiradi, bu 
stereotiplarning eng muhim ijtimoiy funksiyalaridan biridir. Navbatdagi tahlilni G.Soldatova va 
S.V.Rijovaning ―Etnik identiklikning turlarini diagnostika qilish‖ metodikasi haqida olib borish orqali 
yuqorida keltirilgan fikrlarning empirik tadqiq etilganligini isbotlash maqsadida davom ettirish mumkin. 
Bu metodika etnik identiklikni aniqlash uchun ishlab chiqilgan. Tolerantlik millatlararo munosabatlarning 
asosiy muammosidir. Etnik tolerantlik darajasi quyidagi mezonlar asosida baholanadi: oʻz va boshqa etnik 
guruhlarga nisbatan salbiy munosabat darajasi, etnik muhitga hissiy munosabatning chegarasi, boshqa 
guruhlarga nisbatan dushmanlik reaksiyalarining jiddiyligi. Etnik identiklikning turlari har xil sifatga ega, 
oʻzlikni qabul qilishdan tortib to rad yetishgacha boʻlgan keng doirada va boshqalar.