IM. Y, Оч'Л. Юсчоу

NIMALAR 0 ‘Z MANFAATLARINI HIMOYA QILA OLISH DEB 
HISOBLANMAYDI?
H aq iq iy o ‘z m a n fa a tla rin i h im o y a q ila olish h alo llik va 
a tro fd a g ila rn in g h u q u q la rin i h u r m a t q ilish d e m a k d ir. 0 ‘z 
huquqlarini himoya qilishdan q o ‘rqadigan odam , xohlagan narsasiga 
ega b o ‘lish uch u n turli ayyorliklar qiladi. M asalan, xotin yangi 
xolodilnik sotib olishlarini xohlaydi, lekin bu h aq d a eriga aytishga
53

---

ju r ’at qilolm aydi. U eri bu h ad d an tash q ari qim m at, — deb 
hisoblaydi deb q o ‘rqadi. U tinm asdan, oxir-oqibat erining o ‘zi: 
„Balki, yangi xolodilnik sotib olishimiz kerakm ikan“ , — dem agun- 
cha eski xolodilnikdan noliyveradi. Agar bunday xotinning o ‘m ida 
o ‘zini h u rm at qiladigan odam b o ‘lganida, to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri eriga: 
„D adasi, qim m at b o ‘lsa ham yangi xolodilnik sotib olsak, shunga 
nim a deysiz?“ — deb aytgan b o ‘lardi.
Ba’zan bunday sham alar hazil m utoyiba shaklida ham b o ‘ladi. 
Lekin, yom on yeri shundaki, bunday odam b e to ‘xtov, qanday 
qilib atrofdagilarni laqillatsam ekan, degan o ‘y bilan yuradi.
O d am larn i o ‘z h o h ish irodasiga qarshi boshqarish, m an i 
pulyatsiyaning ko‘plab usullari mavjud. Biz ulardan ayrimlarini quyida 
tasvirlaymiz. Siz esa ularni o ‘qib o ‘ylab ko‘ring, balki hayotda, 
qachondir, kimdir Sizga shu usul bilan ta ’sir qilishga urinib ko‘rgandir.
1. Agressivlik yoki qo‘rqitish. M ani pulyatsiyaning eng keng 
tarqalgan variantlaridan biri agressivlikdir. Agressivlik to la q o n li 
em aslik, salbiy „ M e n —konsepsiya“ , ojizlik belgisidir, u o ‘ziga 
ishonchsizlikdan iboratdir. 0 ‘z m anfaatlarini him oya qila olish va 
agressivlik butunlay tu rli-tu m a n tu sh u nch alar b o ‘lib, kim ki o ‘ziga 
ishonchni o ‘rgangan b o ‘lsa, uning u ch u n agressiv b o ‘lish xavfi 
y o ‘qoladi.
0 ‘zini h u rm at qiladigan odam faqat biron narsaga q a t’iy chek 
q o ‘yish uch u n agressivlik k o ‘rsatishi m um kin. 0 ‘z ehtiyojlarini 
ochiq va halol talab qilish atrofdagilarning hurm atini qozonib, 
kutilgan natijaga olib keladi.
2. Nochorlik. N o ch o rlik , bechoralik agressivlikka teskari usul. 
A trofdagilarni o ‘z g ‘azabi va tah d id i bilan q o ‘rqitish o ‘rniga, 
bundaylar ularning rahm ini keltirishga, o ‘zlari haqida g ‘am x o‘rlik 
qilishlariga erishishga harakat qiladilar.
B a’zi birlar o ‘z yoshlari, ijtim oiy va xizm at mavqelariga k o ‘ra 
xizm atbaror va sodiq bo'lishim kerak, deb hisoblaydilar. Boshqalari 
yelim b o ‘lib k o ‘rinishdan q o ‘rqib, to ‘g ‘ridan - to ‘g‘ri yordam so ‘ray 
olmaydilar.
B ech orasifat, la n d o v u r o d a m la r u c h u n t o ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri 
yordam s o ‘rash qiyin, sh u ning u ch u n u la r „ Q o iim d a n hech
54

---

narsa kelm ayapti, m enga yordam b ering “ kabi zorlanishlar bilan 
n o liy d ila r. N a tija d a u la r o ‘z la rig a h u r m a tn i y o ‘q o tib , o ‘z 
qobiliyatlaridan shubhalana boshlaydilar.
0 ‘zini n o ch o r qilib k o ‘rsatadigan o d am lar toifasiga begona- 
larning yordam isiz allaq ach o n b an k ro t b o ‘lishi m u m kinligini 
ta ’kidlayveradigan boshliqlar, vrachlar b o 'lm ag an d a allaqachon 
o ‘lib ketgan boMardim deb noliyveradigan bem orlar, sensiz yashay 
olm aym an deb qaytaraveradigan e r yoki x o tinlar m isol b o ia d i.
U n u tm a slik kerakki, k ic h k in a b o la lard an tashq ari deyarli 
h am m a o ‘zining kundalik qiyinchiliklari va m ajburiyatlarini o ‘zlari 
bem alol hal qila oladilar.
3. Ayblash. B a’zi od am lar boshqa birovni o ‘z xohishlariga 
b o ‘ysundirish u ch u n ayblashni odat qilib olganlar. U n day lar Sizni 
e g o iz m d a, o ‘z m a jb u riy a t va b u rc h la rin g iz n i b a ja rm a slik d a
ayblashlari m um kin.
Q o ‘shni q o ‘shnisidan qurilishda yordam berishini to ‘g ‘rid an - 
to ‘g ‘ri so ‘rash o ‘rniga, unga q ach o n d ir arrasini berib turganligi, 
to m ini ta ’m irlashda yordam berganligini ta ’n a qilishi m um kin. 
Bundaylar o ‘zlari birovga yordam bergan b o ‘lsalar, u h am shunday 
qilishi kerak deb hisoblaydilar. E singizdan ch iq m asin yaxshi 
xulqqina yaxshilikni chaqiradi. Birovga yaxshilik qilgan b o ‘lsangiz, 
u h am albatta qaytarishi shart degani em as. S hunday b ir naql bor: 
„Ikkita narsani h ec h q ach o n u n u tm a, birovning senga qilgan 
yaxshiligini va o ‘zingning birovga qilgan yom onligingni, ikkita 
narsani darrov u n u t, birovga qilgan yaxshiligingni va birovning 
senga qilgan yom onligini“ .
4. Tanqid. 
T a n q id y o rd a m id a h am atro fd ag i o d am larn i 
boshqarish m um kin. Bunday holatda odam arzirlik m aslahat berish 
o 'rniga tanqid qilaboshlaydi. Biroq tanqidga m unosabatda og‘irroq 
b o ‘ling. Aksariyat odam lar Sizda k o ‘rayotgan xususiyatlam i rostini 
aytishadi. Agar Siz o ‘zingizni him oya qila olm asangiz, dem ak Sizda 
o ‘zingizga ishonch yo‘q ekan. Barcha tanqidiy fikrlami qabul qiling, 
e h tim o l u la r h aqiqiy ah volni k o ‘rsatib Sizga y o rd am berishi 
m um kin. Agar hozir tanqid eshitishga toqatingiz y o ‘q b o ‘lsa, rostini 
aytib, tanqidni keyingi safarga qoldirishni so 1 rang.
55

---

5. Kinoya, mazaxlash. B a’zan tanqid qiladigan narsaning o ‘zi 
bo'lm asa, mazax qila boshlashadi. M azaxning maqsadi diqqatni bir 
predm etdan boshqasiga k o ‘chirish istagi bo'lishi m um kin. Lekin 
ak sariy at bu u su ld a n is h o n tiris h , u y a ltirish , o d a m n i o ‘zini 
b o s h q a c h a tu ta y o tg a n lig i u c h u n u stid a n k u lish m a q sa d id a
foydalanishadi. M asalan, o ‘sm irlar chekm aydigan tengdoshlarini 
„onasining o ‘g ‘li“ deb ustidan kulishadi.
Biroq, odam ga ta ’sir qilishni istamay ham , shunchaki d o ‘stona 
g‘ashiga tegish m um kin. Q andaydir ah m o q o n a harakat uch u n
g ‘ashini keltirish kelajakda uning qaytarilm asligi u ch u n yordam
berishi m um kin.
6. Motivlarni oydinlashtirish. „N im a u c h u n ? “ — deb bosh- 
lanadigan savollardan eh tiy o t b o ‘lish kerak. B unday savolni 
b eray o tg an o d am e h tim o l S izn in g q aro rin g iz u c h u n ta n q id
qilm oqchidir, lekin uni ochiq aytishga q o ‘rqayotgandir. E htim ol u 
Sizni o ‘zini aybdor deb his qilsin deb, kechirim so ‘rashingizni 
xohlayotgandir. S hunchaki ehtiyot b o ‘ling. Agar yom onlik qilgan 
b o ‘lsangiz, yaxshisi kechirim so ‘rang. X ato qilish har b ir odam ga 
xos, ham m a ham adashadi.