Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi

Jinsni aniqlash

Embrion jinsi jinsiy hujayralardagi gaploid naborli gonosoma (jinsiy xromosoma) larga bog’liq. Partenogenetik, ginogenetik va aiidrogenetik formalarda jins ota yoki ona gonosomalari bilan aniqlanadi. Agar geterogametali bolsa, ikkita har xil gonosoma-XY, WZ orqali, agar gomogametali bo’lsa, ikkita bir xil gonosoma-XX, ZZ orqali aniqlanadi.

Agar erkaklik jinsi geterogametali bo’lsa, urg’ochi uchun XX, erkak uchun XY, agar urg’ochi geterogametali bo’lsa erkak uchun ZZ, urg’ochi uchun ZW belgilaridan foydalaniladi (3-jadval).

3-jadval
Hayvonlarda jinsni aniqlash uchun xromosoma formulasi

(K.G.Gazaryan, l.V.Belousov, 1983 bo’yicha)

♀	♂	Misollar
XX	xy Erkaklik geterogametasi	Ko’pchilik sut emizuvchilar, amfibiyalar, hasharotlar
ZW Urug’chilik geterogametasi	ZZ	Qushlar, repteliyalar, ba’zi amfibiyalar, hasharotlar

Genetik jihatdan xromosoma formulasi bir xil bo’lsa ham, jinsni aniqlash mexanizmi har xil bo’lishi mumkin. Sut emizuvchilarda Y-xromosoma erkaklik jinsni belgilaydigan genga ega. Ammo ba’zi turlarida (Hemiptera) Y-xromosoma bo’lmaydi, erkak jins X-xromosoma bilan aniqlanadi. Ba’zi sut emizuvchilarda urg’ochilari-X₁ X₁ X₂,X₂ erkaklari X_lX₂ Y, ba’zilarida XX, XY₁ ; Y₂ xromosomalari uchraydi. Bunday hollarda jinsni aniqlashda adashmaslik lozim.

Partenogenez, ginogenez va androgenezda jinssiy ko’payish faqat bitta jins xromosomalari ishtirokidasodir bo’ladiAgar xrornosomalar diploid naborda bo’lmasa, zigota nobud bo’ladi. Ammo asalarining erkagi gaploid, urg’ochisi diploid xromosoma naborga ega.Partenogenez, ginogenez vaandrogenezda diploid naborli organizmlar jinsi quyidagicha aniqlariadi: