Inflyatsiya: mazmuni, mohiyati va inflyatsiyaga qarshi siyosat

1-rasm. Pul massasining doimiy o‟sishining ta‟siri.

Pulmassasiningdoimiyo‗sishiyalpiegritalabniAD_Xo‘ngdanAD₃vaAD_e o‘ng tarafga qarab suriladi, ayni vaqtda pul massasining doimiy o‘sishi egri yalpi taklifni L5 holatdan AS₂, AS₃ vaAS_rchapga nuqtalarga suriladi. Natijada narxlar darajasi Р, dan Р₂, Р₃ va Р₄ gacha ortishiga olibkeladi.

Monetaristlar nuqtai nazaridan, yalpi egri taklif darhol AS₂ holatga surilishi mumkin, chunki korxona firmalar pul massasining o‘sishini kutishadi va bu kutilayotgan inflyatsiya darajasini oshishiga olib keladi. Bu holatda 2 nuqtaga harakatlanish tez bo‘ladi va emissiya tabiiy darajadan yuqoribo‘ladi.

Monetaristlar tarafdorlari inflyatsiyani pul taklifini o‘sishidan boshqa omillar ham keltirib chiqarishi mumkinmi deb o‘ylashadimi? Yo‘q. Monetaristlarning nuqtai nazaridan yalpi egri talabni harakatining yagona manbasi pul taklifidir. Monetaristlar tarafdorlari yuqori darajadagi inflyatsiya darajasi pul massasining jadal tez o‟sishi bilan yuzaga keladi deyishadi.

Keyns nazariyasiga ko‘ra, pul massasining doimiy o‘sishi yalpi egritalab va yalpi egri taklifga rasmda ko‘rsatilganligi singari ta‘sir qiladi. Yalpi egri talabo‘nggaharakatlansa,yalpiegritaklifchapgaharakatlanadi.Xulosa





oldingidek qoladi, ya‘ni pul taklifining jadal o‘sishi narx darajalarini yuqori tezlikda o‘sishi orqali inflyatsiyani yuzaga keltiradi.

Keyns modeliga ko‘ra, pul massasining o‘sishidan boshqa omillar yuqori darajadagi inflyatsiyani yuzaga keltirishi mumkinmi? Yo‘q. Bu

hayratlanarli ko‘rilinishi mumkin, chunki Keyns tarafdorlari yalpi talab va yalpi taklifga fiskal siyosat va shoklar ta‘sir qilishi qayd etishgan edi. Nima uchun Keyns nazariyasining tarafdorlari inflyatsini monetar holat deyishadi, chunki pul massasining yuqori darajada o‘sishidan boshqa holatlar inflyatsina keltirib chiqarmaydi⁸⁹.

Inflyatisiyaga ta‘sir etuvchi omillarni ichki va tashqi omillarga bo‘lish mumkin. Inflyatsiyaga ta‘sir qiluvchi ichkiomillarga quyidagilar kiradi:

• 
  Xarb
  

iy xarajatlarning oshishi. Mamlakat bujeti xarajatlarini oshirib, inflatsiya darajasining oshishiga olibkeladi.

• 
  Xadd
  

an ziyod investisiyalarning kiritilishi;

• 
  Bala
  

nslashmagan oylik ish xaqi va narxlarning o‘sishi;

• 
  Eksp
  

ansion siyosat. Kredit qo‘yilmalarining arzonlashuvi iqtisodiyotga

ortiqcha pul massasining chiqishiga olib keladi.

• 
  Hadd
  

an ziyod emissiya yoki pul aylanishi tezligining oshishi.

Barcha iqtisodchilar iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadlarini: yuqori darajadagi bandlik va narxlar barqarorligini bir xil tushunishadi. Ammo, odatda uni amalga oshirish bo‘yicha tavsiyalarni qaramaqarshi berishadi. A k t i v iqtisodiy siyosat tarafdorlari o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmi j uda sekin ishlaydi shuning uchun hukumat maqbuldarajada ishsizlik darajasini ushlab turish uchun aktiv faoliyat o lib borishi lozim deb hisoblashadi. Passiv iqtisodiy siyosat tarafdorlari esa, ishsiz darajasini tushirish bo‘yicha hukumataktiv faoliyatni amalga oshirmasa iqtisodiyot muvafaqqiytliroq rivojlanadideydi⁹⁰.Inflyatsiyadarajalariningoshishigaolibkeluvchitashqiomillarmamlakat ichkisiyosatigabog‘liqbo‘lmaganholdatashqisiyosatnatijasidayuzagakelishi mumkin, ularga quyidagilarkiradi:

• 
  Tuzil
  

maviy inqirozlar;

• 
  Tashqi savdodan tushumningkamayishi
  

• 
  To‘lov balansining salbiy qoldiqqa egaekanligi.
  

Mamlakat tashqi savdo hamkor mamlakatlari va jahon miqyosida yuzaga kelgan tuzilmaviy inqirozlar mamlakatning ichki iqtisodiy holatiga ham salbiy ta‘sir qiladi. Bunday holat mamlakatning eksportini pasayishi, kutilgan valuta tushumiga ega bo‘lmasligi hamda ishlab chiqarish jarayoniga salbiy ta‘sir qilishi orqali namoyon bo‘ladi.

6.