Ingenerlik geodeziyasi

  

---

2
9
2.2.2. Shartli belgilar
Kartalarda joy tafsilotini (aholi punktlari, o`simliklar, yo`llar, daryolar, ko`llar, 
dengizlar) va har xil ob`ektlarni belgilash uchun shartli belgilardan foydalaniladi (6.2-
rasm).
Shartli belgilar 
- 
Davlat geodezik tarmoq punktlari 
- 
Nivelirlash markalari va reperlari 
Aholi punktlari va ularning yozilishi 
Shahar mavzelari va shahar tipidagi qishloqlarda yong‘inga chidamli 
binolar 
Shahar mavzelari va shahar tipidagi qishloqlarda yong‘inga 
chidamsiz binolar 
- 
Yong‘inga chidamli 
- 
Yong‘inga chidamsiz 
2000 dan kam aholi yashaydigan shahar turidagi (0,9aholi soni 
minglarda) 
100 
dan 500 nafargacha bo‘lgan aholi yashaydigan 
- 
qishloq va dala hovli tipidagi xo‘jaliklar (0,47-aholi soni 
minglarda) 
Joylardagi alohida narsalari 
Ochiq joydagi qazilmalar (karerlar) loyli material topilmalari, 
karerning chuqurligi metrlarda 
- 
Haykallar, monumentlar 
- 
Yoqilg‘i omborlari 
- 
Minora tipidagi kapital inshootlar 
- 
Asalarichilar 
- 
Molxona 
- 
Тorfni qayta ishlash joyi 
a) 
Qabriston 
b) 
daraxtzorli qabriston 
Aloqali havo yo‘llari (telefon, telegraf, radiotranslyatsiya) 
Тemirbeton tayanchili elektr o‘tkazgich chizig‘i, tayanchning 
balandligi 18 metrda 
20-rasm. Shartli belgilar  
Hamma masshtablar uchun shartli belgilar mutasadi tashkilotlar tomonidan 
o`rnatiladi va hamma bajaruvchilar uchun ularni qo`llash majburiy bo`ladi. Shartli 
belgilar kartani o`qish, ya`ni tasvirlangan joyni tushunish imkonini beradi. Hamma 
shartli belgilar to`rt-maydon (masshtab)li, masshtabsiz, chiziqli va izohlovchi turlarga 
bo`linishi mumkin. Joyda katta maydonni egallagan va karta masshtabida 
ifodalanadigan ob`ektlar masshtabli shartli belgilar bilan tasvirlanadi Maydonli shartli 
belgi ob`ekt chegarasi belgisi va uni to`ldiradigan yoki shartli bo`yash belgilaridan 
iborat. Ob`ekt konturi nuqtali punktirda yoki ob`ektning chegarasiga tegishli (yo`l, 
ariqlar, to`siqlar va h.k.) shartli belgilardan iborat. Yuzani shartli belgilar bilan 
-
-
-
-
-
-
-

---

3
0
to`ldirish misoli bo`libbutazor, yaylov, botqoqlik, konturni bo`yashga o`rmonlar, 
bog`lar, tomarqalar va h.k. xizmat qiladi. Kartada (6.1 -rasm) maydonli belgilar -o`tloq, 
butazor, siyrak o`rmon, kesilgan o`rmon ko`rsatilgan.
Agar joy ob`ekti karta masshtabida o`zining kichikligi tufayli ifodalanmasa, unda 
masshtabsiz shartli belgilar qo`llaniladi. Masalan, un zavodi, shamol dvigateli, 
o`rmonchi uyi.
Chiziqli shartli belgilarga yo`llar, aloqa va elektr uzatish liniyalari va h.k. kiritiladi. 
Izohlovchi belgilarda ob`ektlar tavsiflari har xil yozuvlar va ob`ektlarning o`z nomlari 
bilan ko`rsatiladi, masalan, ko`prik uzunligi 30 m, kengligi 6 m, yuk ko`tara olishi 10 t, 
o`rmon qayinli, daraxtlar balandligi 16 m, tanasi diametri 0,30 m, daraxtlar orasidagi 
o`rtacha masofa 5 m. Topografik kartalar ko`p rangli qilib nashr etiladi, gidrografiya 
(daryo, ko`llar) havorang, o`simliklar yashil rang, shosseli yo`llar qizil rang, 
yaxshilangan yo`llar - sariq, relef elementlari – jigarrangda tasvirlanadi.
Bunday bo`yash ob`ektlarni o`qishni osonlashtiradi.