Inklyuziv va maxsus taʼlim izohli lugʻot

D.A.Nazarova - p.f.n., dotsent
Z.N.Mamarajabova - Nizomiy nomidagi TDPU Surdopedagogika kafedrasi mudiri p.f.d., professor
D.A.Nurkeldiyeva - Nizomiy nomidagi TDPU Oligofrenopedagogika kafedrasi dotsenti, p.f.n.



O‘zbekiston Respublikasi Bolalar kengashining 2020-yil 13-noyabrdagi nashrga tavsiya etilgan.

jjtimoiy moslashuvi markazi llmiy-uslubiy
-sonli yig‘ilishining 1-sonli qarori bilan



ISBN: 978-9943-7507-3-9

© “Lesson Press” MCHJ nashriyoti 2021 V

MUNDARIJA
SO‘Z BOSHI
LUG‘ATDAN FOYDALANISH YUZASIDAN KO‘RSATMA
atamalar va tushunchalar
A harfi
В harfi
D harfi
E harfi

INKLYUZIV VA MAXSUS TA’LIM 3
ATAMALARINING IZOHLI 3
LUG‘ATI 3
SO‘Z BOSHI 5
LUG‘ATDAN FOYDALANISH YUZASIDAN KO'RSATMA 7
Bradifraziya - 31
Broka markazi - 35
У ³⁴ 37
F 37
bo‘yalishi; 41
».»»», i.„„ _1M„ 80
"«Mm Лиш,, _1иЬ J 80
. * • <*; «itiiti va semaradorligi 114
invelidlar reelibitatsiyasi s«l"'^vf 114
Talab darajasi — 126
Tashqi nutq - 128
Til — 130
Uii 132
Uii 132
Uranoplastika - 132
Uranoplastika - 132
Xx 136
Zz 136
FOYDALANILGAN VA KITOXONLARGA TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR 145
л 145

S harfi

116

T harfi

123

131
132
133
134
136
137
140
142


U harfi

• 
  harfi
  

X harfi

• 
  harfi
  

Z harfi
O‘ harfi
Sh harfi
FOYDALANILGAN VA KITOXONLARGA TAVSIY
ETILADIGAN ADABIYOTLAR

SO‘Z BOSHI

Nogironligi bo‘lgan bolalar ta’iim-tarbiyasi tizimida yuz berayotgan ijobiy o'zgarishlar hamda ushbu jabhaga bo‘lgan e’tiborning ortishi so aga Old maqola va turli adabiyotlarninn nashr Rtilkhio» ЬлЧаяп
Bugungi kunda mamlakatimizda alohida yordamga muhtoj bolalar va o'smirlarga nisbatan g‘amxo‘rlik ko'rsatish, ularning huquqlarini ro'yobga chiqarish, ijtimoiy qo'llab-quwatlash ta hm-tarhya jarayonini ularning ehtiyoji va qobiliyatiga mos rav.shda tashkil etish, jamiyatga uyg'unlashtirishning samarali yo‘l va usullarmi jor.y etish dolzarb masalalardan biri ekanligi tobora keng anglanib mazkur masalalarga e’tibor davlat tomonidan ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 1-dekabrida qabul qilingan “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo^cllab-quwatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-5270-sonli farmoni va qator hujjatlarda nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quwatlashga yo‘naltirilgan ishlaming samarali yechimlarini hal qilish nazarda tutilgan. Huquqiy-me’yoriy hujjatlarda aholining ijtimoiy muhofazasini kuchaytirishga, nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlarini ro‘yobga chiqarishga, ularni moddiy, ma’naviy, ijtimoiy qo‘llab-quwatlashga katta e’tibor berilgan bo‘lib, har bir bolaning sog‘lig‘ini tikiash va ularni reabilitatsiyalash maqsadida yordamchi tibbiy va texnik vositalar bilan ta’minlanishi, ta’lim muassasalari binolarining nogironligi bo‘lgan o‘quvchilar uchun moslashtirilishi, zaruriy moddiy-texnik negizni yaratish, malakali kadrlar bilan ta’minlanishi, o‘quv-metodik adabiyotlar yaratish, inklyuziv ta’limni rivojlantirish, keng targ‘ib qilish yo‘nalishlarida talaygina ishlar amalga oshirilishi belgilanganinini kuzatamiz. Mazkur vazifalar alohida e tiborga, g‘amxo‘rlikka muhtoj bolalar maxsus va inklyuziv ta lim muammosini, nogironligi bo‘lgan maxsus ta’lim-tarbiya jarayonini o‘rganish muhim ekanligini ko‘rsatmoqda.
faoliyat ко rsatayotgani, ota-onalarning farzand tarbiyasidagi faollashuvining yuzaga kelayotgani, turli soha vakillarining nogironlik masalasiga qiziqishlarining ortib borayotgani hisobga olinsa, lug‘atning dolzarb muammoning yechimiga sezilarli darajada xizmatko'rsatishi yanada yaqqol anglanadi.
Mamlakatimizda fanning ko‘pgina sohalari bo‘yicha maxsus lug‘atlar nashr etilgan, shuningdek, maxsus ta’lim tizimining nazariy va amaliy jihatdan rivojlanishi borasida qator ishlar amalga oshirilayotgan bo‘lishiga qaramay sohaga oid so‘nggi lug‘at 2010-yilda bir necha yillar awal nashr etilgan edi («Maxsus ta’lim atamalarining izohli lug‘ati» L.Mo‘minova, D.Nazarova. T.: 2010-y.). Tabiiyki, ko‘plab defektolog xodimlar uchun zarur bo‘lgan bu lug‘at hozirgi kunda ko‘pgina muassasalaming kitob javonlarida mavjud emas. Shuningdek, sohada qo‘llanuvchi atama va iboralarning ayrimlariga ba’zi lug‘atlar, ensiklopediyalar va boshqa inanbalarda qisqacha izoh berilgan bo‘Isa ham, ammo u qo‘llanmalar hamma yerda ham mavjud emas va ular alohida e’tiborga muhtoj bo‘lgan bolalar ta’lim-tarbiyasini tashkil etishda ba’zan muammolarni, tushunmovchiliklarni keltirib chiqarmoqda.
Ushbu lug‘at inklyuziv ta’lim joriy qilingan umumta’lim muassasalari hamda maxsus ta’lim muassasalari pedagog xodimlari, shuningdek, pedagogika universtiteti, institutlari talabalari, magistrlari, doktorantlari, tadqiqotchilariga, shuningdek, malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslari tinglovchilariga mo‘ljallangan. Unda maxsus ta’lim jarayonida eng ko‘p qo‘llanuvchi atamalar ma’nosini zamonaviy yondashuvlar orqali batafsil berilishiga e’tibor qaratilgan. Shuningdek, ushbu lug‘at, sohaning rivojlanishi bilan bog‘liq ho Ida, unga kirib kelgan yangi atamalarning izohini ham qamrab olgan.
Lug‘atdan foydalanishda birdaniga hamma so‘zlar ma’nosini o‘zlashtirish ancha qiyin kechad'i. Shu bois kundalik ish faoliyatingizda darslik, qo‘llanma, adabiyotlar bilan mustaqil ishlash, maruzalar tinglash vaqtida notanish atamalarga duch kelganingizda lug atga qarab so‘zlaming mazmun va mohiyatini o‘rganib borsangiz, ularning yo a qolishi oson kechadi, kelgusidagi pedagogik faoliyatingiz a foydalanishingiz qulay va oson bo‘ladi.
Tabiiyki, lug‘atda barcha atamalar qamrab olinmagan bo‘lish‘ mumkin. Shu sababli Siz, muhtaram kitobxonlardan, mazkur haqidagi taklif, istak va mulohazalaringizni kutib qolamiz.
LUG‘ATDAN FOYDALANISH YUZASIDAN KO'RSATMA