Innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti d. A. Axatova

Pestalotsining ijtimoiy-pedagogik va falsafiy qarashlari. Pestalotsi o‘z 
xalqini oyoqqa turg‘azishni orzu qildi, u mehnatkashlarni o‘qitish va tarbiyalash 
yo‘li bilan ularning turmushini o‘zgartirish mumkin, deb o‘yladi. U xalq boshiga 
tushgan kulfatlarning manbai iqtisodiy sharoit emas, balki ma’rifatning yo‘qligi 
deb bildi. 
Pestalotsi hamma odamlar tarbiya va ilm olish huquqiga ega bo‘lishi 
lozim, maktablar jamiyatni ijtimoiy jihatdan o‘zgartirishning muhim 
vositalaridan biri bo‘lishi kerakligini ta’kidladi. Uning fikricha, har bir kishining 
haqiqiy insoniy kuchlari harakatga kelib, mustahkamlangandagina eng muhim 
ijtimoiy masalalar hal qilinadi. Bunga tarbiya yo‘li bilan ham erishish mumkin. 
Pestalotsining fikricha, mehnat odamni tarbiyalash va o‘stirishning eng 
muhim vositasidir, mehnat odamning jismoniy kuchlarinigina emas, shu bilan 
birga, aqlini ham o‘stiradi, shuningdek, unda axloq ham tarkib toptiradi. Mehnat 
bilan shug‘ullanayotgan odam mehnatning jamiyat hayotida juda katta ahamiyati 
bor degan ishonch tug‘iladi, bunday ishonch esa odamlarni ahil va mustahkam 
ijtimoiy ittifoq qilib, bir-biriga bog‘lovchi eng muhim kuchdir. 
Pestalotsining fikricha, bilish sezgi organlari orqali idrok qilishdan 
boshlanadi va tasavvurlarni qayta ishlash yo‘li bilan g‘oyalar darajasiga 
ko‘tariladi, g‘oyalar esa, garchi ravshan bo‘lmasa ham odamning ongida tarkib 
toptiruvchi kuch tariqasida mavjud, lekin o‘zining namoyon bo‘lishi va 
jonlanishi uchun sezgilar yetkazib beruvchi materialga muhtojdir. 

---

405 
Pestalotsining dunyoqarashi insonparvarlik ruhi bilan, demokratik 
intilishlar ruhi bilan sug‘orilgan hamda ba’zi bir materialistik da’volarni va 
dialektik qoidalarni o‘z ichiga olgan edi. 
Tarbiyaning maqsadi va mohiyati. Pestalotsining fikricha, tarbiyaning 
maqsadi odamning barcha tabiiy kuchlarini va qobiliyatlarini o‘stirish, 
o‘stirganda ham har tomonlama va bir-biriga uyg‘un ravishda o‘stirishdir. 
Tarbiyaning bolaga ko‘rsatayotgan ta’siri uning tabiatiga uyg‘un bo‘lishi lozim. 
Pestalotsi tarbiyaning mohiyati to‘g‘risidagi tasavvurga asoslanib, 
tarbiyaning yangi metodlarini — insonning kuchini inson tabiati bilan 
muvofiqlashtirib, o‘stirishga yordam beradigan metodlarni yaratishga intiladi. 
Bolani tarbiyalashni, deydi u, uning tug‘ilgan kunidanoq boshlash lozim: «Bola 
tug‘ilgan soat — unga ta’lim berishning birinchi soatidir». Shu sababli chinakam 
pedagogika onani to‘g‘ri tarbiyalash metodlari bilan qurollantirishi kerak. 
Pedagogika san’ati esa shu metodikani har bir ona, jumladan, oddiy dehqon ayol 
ham egallab oladigan qilib soddalashtirib berishi lozim. Oilada tabiatga muvofiq 
qilib boshlangan tarbiya maktabda ham davom ettirilishi lozim. 
Barcha insoniy kuchlar va imkoniyatlar eng oddiy narsalardan rivojlana 
boshlaydi va sekin-asta murakkabroq darajaga ko‘tarila beradi. Tarbiya ham ana 
shu yo‘ldan borishi lozim. 
Har bir bolaga xos bo‘lgan tug‘ma kuch va qobiliyatlar ko‘rsatklarini 
tabiiy tartibga muvofiq odam kamolotining abadiy va o‘zgarmas qonunlariga 
muvofiq holda muntazamlik bilan mashq qildirib, o‘stirish kerak.