Innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti d. A. Axatova

1.5. Ibtidoiy jamoada tarbiya. 
Ibtidoiy jamiyat insoniyat tarixining dastlabki davri bo‘lib hisoblanadi.
Ibtidoiy jamiyatda tarbiya hayot, mehnat faoliyati jarayonining o‘zida kattalarga 
taqlid qilish asosida amalga oshirilardi. O‘g‘il bolalarga ov qilish, baliq ovlash, 
ish quroli va qurol-yarog‘larni tayyorlash hamda ulardan foydalanishni, qizlarga 
esa iste’mol qilishga yaroqli mevalarni terib kelish, uy ishlarini bajarishni 
o‘rgatishardi. Hamma bolalar kattalarni hurmat qilish ruhida tarbiyalanardi.
Mazkur davrda yozma manbalarning saqlanib qolmaganligi ushbu davrda 
tarbiyaning amalga oshirilishini arxeologik manbalarga asoslangan holda tahlil 
etishni talab etadi. Ibtidoiy jamoa tuzumi ikki davrga bo‘linadi: 1) ibtidoiy to‘da; 
2) urug‘chilik jamoasi. 
1-chizma 
Qadimgi 
tosh asri 
Peleolit: ilk o‘rta
so‘nggi 
mil. av. 700/500-100 ming yilliklar 
mil. av. 100-40 ming yilliklar 
mil. av. 40-12 ming yilliklar 
O‘rta tosh asri 
Mezolit 
mil. av.12 – 7 ming yilliklar. 
Yangi tosh asri 
Neolit 
mil. av. 6-4 ming yilliklar. 
Mis-tosh asri 
Eneolit 
mil. av. 4-3 ming yilliklar. 
Bronza davri 
Bronza davri 
mil. av. 3-1 ming yilliklar. 
Temir asri 
Ilk temir asri 
mil. av. X-VIII asrlar. 
So‘nggi temir asri 
VII–IV asrlar 

---

15 
Insoniyat faoliyatining asosiy turi sifatida tarbiyaning yuzaga kelishi 
mil.av. 40-35 ming yilliklarda zamonaviy qiyofadagi odamlar (“homo 
sapiens”- “ongli odam”)ning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Ibtidoiy jamoa 
tuzumi davrida mehnat tarbiyasi yetakchi o‘rin tutgan. Ibtidoiy kishilar mehnat 
faoliyati jarayonida o‘z ehtiyojlarini qondirgan va bu jarayon yosh avlodda ham 
mehnat qilish, amaliy faoliyatni yo‘lga qo‘ya olish borasidagi nazariy bilim, 
ko‘nikma va malakalarni hosil qilishga zamin hozirlagan. Mehnat faoliyatini 
tashkil etish jarayoni dastlabki paytlarda butun ijtimoiy hayotni yo‘lga qo‘yish 
negizida amalga oshirilgan bo‘lsa, keyinchalik tarbiya inson faoliyati asosiy 
jihati, ijtimoiy ongni shakllantirishning muhim omiliga aylandi. Keyinroq 
kishilar mehnat faoliyatini jamoa a’zolarining yosh jihatlariga ko‘ra quyidagi uch 
guruh asosida tashkil etganlar: