Innovatsiyalar vazirligi termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish

4.2 - jadval 
Azotli o’g’itlar me’yori va biologik preparatni soyaning hosil 
strukturasiga ta’siri 
№ 
Mineral 
o’g’itlarning yillik 
me’yori, kg/ga 
Biologik 
preparat, 
Rizovit, 
g/ga 
Hosil strukturasi 
N 
P 
K 
B
ir tup 
o’siml
ikdagi 
dukka
klar
soni
, 
dona
B
ir dukka
kda
gi 
donlar
soni
, dona
B
ir tup 
o’siml
ikdagi don 
soni
, dona
B
ir tup 
o’siml
ikdagi don 
massa
si, g
1000 dona
don 
massa
si, g
20222 y 
1 
21,6 
1,8 
28,6 
6,8 
168,3 
2 
90 
60 
25,8 
2,4 
62,0 
10,5 
168,7 
3 
40 
90 
60 
26,5 
2,8 
73,4 
12,5 
170,2 
4 
90 
60 
200 
27,9 
2,9 
81,7 
14,1 
172,0 
5 
40 
90 
60 
200 
28,4 
3,1 
89,1 
16,4 
176,0 
2023 y 
1 
20,8 
1,5 
25,8 
5,9 
153,5 
2 
90 
60 
26,5 
2,9 
65,0 
11,8 
169,2 

---

68 
3 
40 
90 
60 
27,4 
3,1 
75,2 
13,1 
172,4 
4 
90 
60 
200 
28,2 
3,8 
83,4 
14,7 
174,6 
5 
40 
90 
60 
200 
29,9 
3,7 
89,6 
17,5 
178,3 
Soya hosilining eng muhum strukturaviy ko’rsatkichlaridan biri bu 1000 
dona don massasi hisoblanib, qo’llanilgan mineral o’g’itlar va biologik preparat 
ta’siridagi eng yuqori ko’rsatkich 3 va 4 variantlarda yaqqol namoyon bo’ldi. 
Masalan, o’g’it qo’llanilmagan nazorat variantida ming dona don massasi 168,3 va 
153,5 grammni, P90K60 – fon variantida 168,7 va 169,2 grammni, mineral 
o’g’itlarni to’liq (N40P90K60) fonida 170,2 va 172,4 grammni tashkil etgan bo’lsa 
shu ikkla mineral o’g’itlar fonida Rizovit preparatini 200 g/ga qo’llanilganda esa 
mos ravishda 172,0-174,6 va 176,0-178,3 grammni tashkil etdi.
 
4.3-§. Azotli o’g’itlar me’yori va biologik preparatni soya hosildorligi va 
hosilning sifat ko’rsatkichlariga ta’siri 
Hosildorlik qishloq xo‘jaligi ekinlarining eng asosiy ko‘rsatkichlaridan biri 
hisoblanadi. Shunday ekan mineral o’g’itlar fonida qo’llanilgan biologik 
preparatning ijobiy ta’siri soya hosilining salmog‘i va uning sifat ko‘rsatkichlari 
bilan baholandi.
Tajribada qo’llanilgan mineral o’g’itlar va biologik preparat ta’siri Termiz 
tumani o’tloqilashib borayotgan taqirsimon tuproqlar sharoitida soya hosildorligiga 
ishonarli ta’sir ko‘rsatdi. O‘g‘itsiz (nazorat) variantda harakatchan oziq moddalar 
miqdori kamligi va soyaning o‘sishi hamda rivojlanishi sust bo‘lganligi sababli 
soya hosildorligi nisbatan past bo‘ldi. Demak, o’tloqilashib borayotgan taqirsimon 
tuproqlar sharoitida nazoratda tabiiy unumdorlik hisobiga soyadan yuqori hosil 
olish imkoniyati bo’lmadi. Mineral o’g’itlarni biologik preparat bilan birgalikda 
qo’llash soya hosildorligini oshirishga xizmat qildi. Mineral o‘g‘itlar fonida 
Rizovit preparati qo‘llanilganda soya hosildorligini ortishi nafaqat tuproqdagi 
harakatchan oziq moddalar miqdorini ortishi bilan, balki ularning o‘simliklar 

---

69 
tomonidan o‘zlashtirilishi oshganligi hamda o‘simlikning o‘sish sharoitlari 
yaxshilanishi bilan ham bog‘liq bo‘ldi. 
D.Yormatova, 
F.Nazarova, 
X.Xushvaqtova, 
J.Hasanovlarning 
ma’lumotlarida, soya dukkaklarini hosil qiluvchi meva bargcha bor. Meva bargcha 
yoki hosil bo‘lgan dukkak ikki qismdan iborat. Dukkaklarning shakli to‘g‘ri, 
bukilgan, o‘roqsimon, qavariq holatlarda bo‘lib, uzunligi 3-7 santimetrgacha, eni 
0.5-1.5 santimetrgacha, ba’zi dukkaklar o‘tkir uchli bo‘ladi. Dukkaklarda urug‘lar 
1-4 tagacha, asosan 2-3 ta joylashgan bo‘ladi. Dukkaklar bir tup o‘simlikda 10 
tadan 350-400 tagacha dukkak hosil qiladi. Albatta, dukkaklar soni eng avvalo 
soya naviga hamda tabiiy sharoitlariga bog‘liq [27; B. 15-16.]. 
D.S.Asilova, Z.Sh.Asqarova, D.S.Xalikovalaring ta’kidlashicha mineral 
o‘g‘it normalari ham oqsil miqdorini ortishiga ta’sir ko‘rsatar ekan. O‘g‘it 
normalari yuqori bo‘lgan N60R120K90, N60R120K120 bo‘lgan 4 va 5 
variantlarda O‘zbek-6 navida oqsil miqdori (33,5-36,2 %) ni, O‘zbek-2 navida 
(33,2-36,0 %) ni tashkil etgan. Gektariga 60 tonna mahalliy o‘g‘it (go‘ng) berilgan 
6 variantda O‘zbek-6 navida (35,7 %) ni, O‘zbek-2 navida (35,4 %) ni tashkil 
etgan [79; B. 24-25.]. 
O’tkazilgan tadqiqot natijalariga ko’ra o’g’it qo’llanilmagan nazorat 
variantida soya hosildorligi eng past ko’rsatkichda bo’ldi. P90K60-fon variantida 
olingan hosil miqdori (2022-2023 y.y) mos ravishda 26,1 va 27,6 s/ga, yillar 
bo’yicha esa o’rtacha 26,85 s/ga ni tashkil qildi. 
Mineral o’g’itlarni to’liq (N40P90K60) me’yori qo’llanilgan variantda, 
azotli o’g’itlarni 40 kg/ga me’yorda qo’llash hisobiga hosildorlik mos ravishda 
29,1 va 28,5 s/ga ni tashkil etib, o’rtacha 28,8 s/ga bo’ldi va bu P90K60-foniga 
nisbatan 1,95 s/ga qo’shimcha don hosili olindi. P90K60-fonida biologic 
preparatni 200 g/ga me’yorida qo’llash tuproqning agrokimyoviy xossalarini 
yaxshilab, o’simlikning normal o’sib rivojlanishini ta’minladi va mos ravishda don 
hosildorligi ham yuqori bo’lib 30,3 va 33,5 s/ga, o’rtacha 31,9 s/ga ni tashkil etdi 
va P90K60-foniga nisbatan 5,05 s/ga qo’shimcha don hosiliga erishildi. Bu albatta 

---

70 
biologik preparatni urug’ga ishlov berib ekish hisobiga ildizda yashovchi tuganak 
bakteriyalarining ish faoliyati jadallashishi bilan bog’liq bo’ldi. 
Tajriba bo’yicha eng yuqori hosildorlik mineral o’g’itlarning to’liq 
(N40P90K60) me’yorida urug’ni ekishda biologik preparatni 200 g/ga me’yori 
bilan ishlov berib ekilgan variantda kuzatildi va mos ravishda 32,1 va 35,1 s/ga 
bo’lib, o’rtacha 33,6 s/ga don hosili olindi.