Innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti

Qishloq xo‘jaligida olinadigan qo‘shimcha mahsulotlarni shartli asosiy 
mahsulotga aylantirish koeffitsiyentlari 
№ 
Mahsulot turlari 
Koeffitsiyentlar 
1. 
G‘o‘zapoya 
0,05 
2. 
Somon 
0,08 
3. 
Makkajo‘xori poyasi
0,17 
4. 
Bir yillik beda urug‘i 
0,9 
5. 
Bir yillik o‘tlardan ko‘k massa 
0,25 
6. 
Ko‘p yillik o‘tlardan ko‘k massa 
0,3 
7. 
Qo‘y va echkidan olingan sut 
0,22 
8. 
Jun 
5 
9. 
Sigir suti 
0,9 
10. Buzoq
0,1 
Qilingan xarajatlarni qishloq xo‘jaligidagi asosiy va qo‘shimcha mahsulotlar 
o‘rtasida taqsimlash tartibini aniq misol yordamida ko‘rib chiqamiz. Masalan, 
fermer xo‘jaligida 500 tonna bug‘doy va 450 tonna somon yetishtirilgan bo‘lsa, 
ishlab chiqarish xarajatlarini asosiy va qo‘shimcha mahsulotlarga taqsimlash 
quyidagicha amalga oshiriladi: 
a) somon massasini 0,08 ga ko‘paytirib, shartli bug‘doyga aylantirib olamiz 
(450x0,08=36); 
b) shartli bug‘doy massasini yetishtirilgan bug‘doy massasiga qo‘shib, 
bug‘doyning shartli yalpi hosilini aniqlab olamiz (500+36=536);
d) bug‘doy massasining bug‘doyning shartli yalpi hosilidagi salmog‘i aniqlab 
olinadi, bizning misolimizda 36 soni 536 ning necha foizini tashkil etishi 
aniqlanadi (3600:536=6,7); 
e) jami xarajatning 6,7 foizini somon massasiga taqsimlash, qolgan qismini 
esa bug‘doy massasiga taqsimlash orqali asosiy va qo‘shimcha mahsulotlarning 
tannarxi aniqlanadi. 
Boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlari bo‘yicha ham xarajatlar asosiy va 
qo‘shimcha mahsulotlar o‘rtasida yuqoridagi usul yordamida taqsimlanadi. 
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tannarxini aniqlashda tannarx obyektlari 
7.3-chizmada aks ettirilgan. 
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini va tannarxini o‘rganish boshqaruv 
hisobining muhim bo‘limlaridan biridir. Korxonada moliyaviy va boshqaruv 
hisobining yaxshi yuritilishi xarajatlarni to‘g‘ri hisobga olish va shu orqali ularning 
sarflanishini nazoratga olish imkonini yaratib beradi.

---