Instituti tabiiyot va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi nomozov shuhratjon yuldashali o

 

II bob. Gossipol smolasidan qurilish bitumini olish texnologiyasini yaratish 

asoslari. 

2.1. Tajriba uskunalari va jihozlari. 

Gossipol 

smolasidan 

hozirgacha 

doimiy 

ravishda 

bitum 

ishlab 

chiqarilmayotganligi  sababli  u  uchun  maxsus  texnologik  qurilma  mavjud  emas. 

Shu sababdan neft bitumini ishlab chiqaradigan uskunalarni qayta jihozlab o’simlik  

gudronidan bitum hosil qilish uskunalarini tayyorlash mumkin. Neft qoldiqlaridan 

bitum ishlab chiqarish uskunalaridan biri MBU –   markali uskuna bo’lib, uskuna 

orqali quyidagi maqsadlar uchun ishlatilinadigan bitum olish mumkin: 

1)  Yo’llarni qoplash uchun ishlatilinadigan bitum; 

2)  Turli qoplamalar olish uchun ishlatilinadigan bitum; 

3)  Qurilish maqsadlarida ishlatilinadigan bitum; 

4)  Izolyatsiyalovchi bitum; 

5)  Bitumli mastikalar ishlab chiqarish uchun ketadigan bitumlar. 

Asosan bitumlar uch xil usul bilan olinadi: 

1)  Vakum  orqali  haydashdan  foydalanib  bitum  olish  mumkin.  Bu  usullarda 

qoldiqdan hosil qilgan bitumlar olinadi; 

2)  Neft  maxsulotlarini  yuqori  temperaturada  oksidlash  orqali  bitum  olish 

mumkin. Bu usul bilan oksidlangan bitum olinadi; 

3)  Kompaund  bitumlar.  Bu  usul  bilan  yuqorida  ikki  usul  bilan  olingan 

bitumlar har xil darajada aralashtirilib olinadi. 

Sifatli  maxsulotlar  olish  uchun  albatta  xom  ashyoni  sifatiga  katta  e’tibor 

berish  kerak.  Neft  maxsulotlaridan  bitum  olish  uchun  mini  uskunalar  mavjud 

bo’lib, ularga biz yuqorida misol keltirgan MBU –   markali uskuna misol bo’ladi. 

---

 

   

Bu uskuna blok tipida yig’ilgan bo’lib, uzluksiz ravishda ishlaydi. Bu uskuna yo’l 

qoplamalari  uchun,  qurilish  va  yopuvchi  maxsulotlar  olish  uchun  bitum 

tayyorlaydi.  Yo’l  qoplamasi  uchun  yoki  qurilish  maqsadida  bitum  olish  uchun 

mazut  yoki  kreking  qoldig’ini  kollonna  shaklida  yig’ilgan  uskunani  ichida  havo 

haydash orqali bitum olinadi.  Bu uskunani texnik ko’rsatgichlari quyidagilar: 

5-jadval. 

MBU-  uskunasining texnik ko’rsatgichlari. 

Hom  ashyo  bo’yicha  ishlab  chiqarish 

quvvati 

1-1,7 m

3

/soat 

Bug’ sarfi 

   -7   

o

C 

To’yingan bug’ temperaturasi 

 5 - 65 

o

C 

Qattiq qizdirilgan bug’ning harorati 

3  -36  

o

C 

Hom  ashyoni  qizdirishning  maksimal 

temperaturasi 

36  

o

C 

Elektrodivigatellarning umumiy quvvati  50-80 kVt 

Mazutni  yoqib  qizdirish  uchun  ketgan 

sarfi 

30-50 kg/soat 

Sovutilgan suvni qayta ishlash miqdori 

20-30 m

3

/soat 

 

1  tonna  hom  ashyoni  qayta  ishlash 

uchun sariflangan  

Elektr energiyasi 

To’yingan bug’ 

Mazut  

 

 

25-35 kVt 

 

200-400 kg 

25-40 kg 

Aparatdagi bosim, MPa dan katta emas 

0,07 MPa 

 

Uskunani rejimga chiqish vaqti  

24-48 soat 

 

Bitum  ishlab  chiqarish  uchun  ishlatilinadigan  MBU-1  uskunasiga 

o’zgartirishlar kiritib gossipol smolasda bitum hosil qilish uskunasini labaratoriya 

variantini  yaratdik  va  biz  olgan  natijalar  shu  uskunadan  foydalanib  hosil  qilingan 

---

 

 5 

bitumlardan  olingan  natijalardir.  Gossipol  smolasodan  bitum  hosil  qilish  uchun 

davriy  ravishda  ishlaydigan  uskunaning  blok  chizmasi  quyida  keltirilgan. 

 

Gossipol smolasi  

omborxonasi 

Nasos  

Kalsiy oksid 

omborxonasi 

Tarozi  

Elakdan o’tkazish 

Reaktor  

Quritush  

   - 5  

o

C 

Maydalash  

Laboratoriya 

tekshiruvi 

Tayyor maxsulotni 

qadoqlash 

Omborxonada 

saqlash 

Iste’molchilarga 

yetgazish 

Tarozi  

---

 

 6 

Biz  tomondan  yaratilgan  uskuna  silindr  shaklidagi  hajmi  1,5  litr  idishdan  iborat 

bo’lib,  elektr  yordamida  isitiladi.  Idishni  (reaktor)  teppa  tomoni  qopqoq  bilan 

yopilgan  bo’lib,  kerak  paytda  ochilishi  mumkin.  Qopqoqda  termometr  o’rnatish, 

aralashtirgich  o’rnatish  va  kerak  paytda  kalsiy  oksidni  solish  uchun  teshik  va 

darchalar ochilgan. Zaharli gazlarni chiqib ketishi uchun dud burunlar qilingan. Bu 

uskuna  davriy  ravishda  ishlagani  uchun  qopqoq  ochilib  gossipol  smolasidan       

500  ml  solinadi.  Idish  reaktor    vazifasini  bajaradi.  Idishga  gossipol  smolasi 

solingandan so’ng isitgich yoqiladi. Temperatura 60- 7  

o

C  ga borganda  gossipol 

smolasining  qovushqoqligi  pasayib  oquvchan  holatga  keladi.  Shu  vaqtda 

aralashtirgich ishga tushiriladi.  Temperatura 90 

o

C ga borganda  reaktordagi massa 

qaynay  boshlaydi.  Bu  gossipol  smolasi  tarkibidagi  suvning  bug’lanib  chiqib 

ketayotganidan  dalolat  beradi.  Bir  necha  minut  davomida  qaynashdan  keyin  suv 

bug’lanib  ketgandan  so’ng  maydalangan  kalsiy  oksidini  reaktor  ichiga  solamiz. 

Aralashtirishni  davom  ettirgan  holda  temperaturani  oshirib  bitum  hosil  bo’lishini 

reaktor ichidagi massadan olib va uni sovitib nazorat qilish orqali kuzatib turiladi.