Institutlari
INGICHKA ICHAK KASALLIKLARI
Download 3.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rivojlanish nuqsonlari (tug’ma kasalliklari)
- Kron kasalligi
- O’TKIR APPENDITSIT
- Anatomik-fiziologik ma’lumotlar
- Etiologiya va patogenezi
- Klassifikatsiyasi
|
INGICHKA ICHAK KASALLIKLARI Anatomik-fiziologik ma’lumotlar Ingichka ichak me’da-ichak sistemasining eng uzun, tor va xarakatchan qismidir. U me’daning pilorik qisqichi sohasidan boshlanadi va ko’r ichakka quyilib, ileotsekal burchak hosil qiladi. Distal qismida ingichka ichakning chegarasi Baugin to’sig’i bo’lib, u erda ingichka ichak uchi ko’r ichak bilan tutashgan bo’ladi. Ushbu bo’limda och ichak va yonbosh ichakning anatomik- fiziologik xususiyatlari va kasalliklari haqida so’z yuritiladi. Bu ikkala ichakning uzunligi umuman olganda 5-7 m ga yaqin bo’lib, ular o’rtasida aniq chegara bo’lmaydi (77-rasm).
77-rasm. Ingichka va yo’g’on ichak topografiyasi. 1 – katta charvi, 2 – ko’ndalang chambar ichak, 3 – ingichka ichak, 4 – pastga tushuvchi chambar ichak, 5 – sigmasimon ichak, 6 – ko’r ichak, 7 – yuqoriga ko’tariluvchi chambar ichak. 359
Ingichka ichak asosan mezo- va gipogastriy sohasini egallab turadi, o’z shakli va vaziyatini doimo o’zgartiradi, intraperitoneal joylashgan bo’ladi, qorin pardasining ikkita varag’idan tashkil topgan uzun o’z ichak tutqichi bo’lib, u ichakni qorin orqa devoriga taqab turadi. Ichak tutkich bag’rida yog’ kletchatkasida limfatik va qon tomirlar, nervlar o’tadi. Ingichka ichak yuqori ichak tutqich arteriyasining birinchi yarim doirasidan chiqadigan 16-22 ta intestinal tarmoqlar orqali qon bilan ta’minlanib, bu arteriyalar o’zaro birinchi va ikkinchi tartibdagi arterial ravoqlarini hosil qiladi. Keyingilaridan ichak devoriga to’g’ri kalta arteriyalar chiqadi. Qon qopka (darvoza) vena shakllanishida qatnashadigan yuqori ichak tutkich venasi sistemasiga qarab oqib ketadi. Innervatsiyasi yuqori ichak tutqich chigalidan chiqadigan simpatik va parasimpatik nervlar hisobiga amalga oshiriladi. Ingichka ichak funktsiyasi murakkab – bu sekretor, motor, endokrin, shira ajratish va so’rish faoliyatlaridir. Ingichka ichak devori uchta qavatdan iborat bo’lib: seroz, mushak va shiliq qavatlarni tashkil etadi. Shilliq va mushak qavatlar orasida rovoq biriktiruvchi to’qima bo’ladi. Shilliq parda bir qavatli tsilindrsimon epiteliy bilan qoplangan va qo’shimcha ravishda biriktiruvchi plastinka va mushak qatlamidan iborat. Shilliq pardaning boshidan oxirigacha ko’p sonli doirasimon o’ziga xos ko’rinish beradigan burmalari bo’ladi. Shillik pardaning butun yuzasi balandligi 0,5 dan 1,5 mm gacha bo’lgan (soni 4 mln dan ortiq) tukchalar bilan qoplangan. Tukchalar orasida ichak shirasi ajratadigan ichak kriptalari bo’ladi. Ichak shilliq pardasining so’radigan yuzasi 10 m 2 dan ortiq bo’ladi va inson tanasining yuzasidan bir necha baravar oshadi. Ingichka ichakning shiliq pardasi bir kecha-kunduzda turli-tuman fermentlarni saqlaydigan 2 l gacha shira ishlab chiqaradi. Bular: ovqat ximusini monosaxaridlar, yog’ kislotalar va aminokislotalargacha parchalaydigan enterokinaza, ishqoriy fosfataza, nukleaza, pepsinlar, lipaza, saxarozalar bo’lib, ichak shiliq pardasidan parchalangan ovqat tarkibida yana so’riladi. Ingichka ichak suv, elektrolitlarning so’rilish jarayonida muhim ahamiyatga ega va uning
360
bu faoliyati gomeostazni quvvatlab turishda jiddiy ahamiyatga ega. Bu funktsiyalarni turli patologik holatlarda (yallig’lanish, tutilib qolish, ichak oqmalari, katta rezektsiyalar va hazm qilishda ayrim qismlarning chiqib qolishi va hokazo) buzilishlari suv-elektrolit balansi, metabolizmning jiddiy izdan chiqishiga olib keladi.
Tug’ma patologiyaning mazkur guruhiga embriogenezning tug’ma buzilishlari natijasida paydo bo’lgan jarayonlarni – tug’ma torayishlar, stenozlar yoki atreziyalar, embrional davrda ichak aylanishi anomaliyasi, o’t yo’lining bitmay qolishi kabilarni kiritish mumkin. Ichak stenozida uning bo’shlig’i bir yoki bir necha joylarida, hatto anchagina masofada toraygan bo’lishi mumkin, biroq hamisha bo’shliqning bir qismi qoladi va kasallik aksariyat operatsiyalarda yoki tekshirish vaqtida tasodifiy topilma sifatida aniqlanadi. Ichak atreziyasida kattaroq, yoki kichikroq masofada stenoz bo’lmaydi, ichakning o’zi esa tortma ko’rinishida bo’ladi. Bunda ingichka ichakning boshidan oxirigacha shunday sohalardan bir nechtasi bo’lishi mumkin. Bunday tug’ma kasallik chaqaloqlarda dastlabki kunlardayoq ichak tutilishi xodisalari bilan birga uchraydi, o’z vaqtida diagnostika va operatsiya qilishni talab etadi. Aylanish anomaliyasi (burilish buzilishi: tugallanmagan burilish, ichak malrotatsiyasi) ichakning embrional davrda normal burilishi jarayonining buzilishi bilan bog’liq bo’lib, burilish to’liq tugallanmaydi yoki teskari yo’nalishda yoinki noto’g’ri o’tadi. Bu hol, ichak turli qismlarining embrional tortmalardan anomal fiksatsiyada bo’lishi bilan bog’liq bo’ladi. Ichakning tugallanmagan burilishi, ko’r ichakning yuqori joylashuvi (jigar ostida yoki epigastriyda) bilan bog’liq bo’lib, ichak tutilib qolishi, ba’zan esa ichak tutqichi qon tomirlari trombozi rivojlanishi bilan kechadi. O’n ikki barmoqli ichak burilishi surunkali duodenal tutilish (duodenostaz) bilan birga o’tishi mumkin. Aksariyat hollarda, harakatchan ko’r ichak (cecum mobile)
361
borligi qayd qilinadi. Bu klinik jihatdan o’tkir yoki surunkali ichak tutilishi belgilari, ba’zan esa qorin bo’shlig’i a’zolarining boshqa patologiyasi belgilari bilan o’tadi. Bosh diagnostik usul rentgenologik usul hisoblanadi. Bolaning ona qornidagi rivojlanish davrida, ichak naychasini o’t pufagi bilan tutashtirib turadigan o’t yo’lining o’sib etilmaganligi embriogenez buzilishlari natijasida shunga olib keladiki, bu yo’l boshidan oxirigacha ochiq qoladi va bu holda ichak bilan kindik o’rtasida muayyan sohada oqma bo’ladi, bu esa o’z navbatida yopiq bo’shliq hosil bo’lishiga olib keladi. Ingichka ichak devori oldida joylashgan o’t yo’lining bir qismigina o’sib etilmagan hollarda (qolgan xamma joyda to’liq obliteratsiya bo’lganda) divertikul hosil bo’ladi. Uni tasvirlab bergan muallif Mekkel (1811) sharafiga, Mekkel divertikuli deb yuritiladi. Odatda bu divertikul ileotsekal burchakdan 1- 1,5 m masofada joylashadi, uning diametri 0,5-1 sm, uzunligi 1 dan 12 sm gacha etadi va bu holat aholining 2% da qayd qilinadi. Ularning 95% da esa divertikulning yallig’lanishi, yaralar paydo bo’lishi yoki uning perforatsiyasi, qon oqishi kabi asoratlarda o’zini namoyon qilmaydi. Divertikulning o’tkir yallig’lanishi (divertikulit) kataral, flegmonoz, gangrenoz (perforatsiyali yoki perforatsiyasiz) bo’lishi mumkin. Bunda qorinda og’riq, ko’ngil aynishi, tana haroratining ko’tarilishi, et junjikishi, peritoneal simptomlar bo’lishi kuzatiladi. Ob’ektiv tekshirganda – mushak tarangligi va o’tkir appenditsitga xos boshqa belgilar kuzatiladi. Diagnostik xatolarga ko’pincha shu sababli yo’l qo’yiladi. Divertikul shiliq pardasining yarasi, yallig’lanish natijasi sifatida yoki me’da shiliq pardasining ektopirlangan sohasi ajratadigan xlorid kislotasining ta’siri ostida paydo bo’ladi. Klinik belgilari – o’rtacha og’riqlar, aksariyat qon ketish, hatto profuz qon ketish bilan kuzatiladi. Divertikul perforatsiyasi (yallig’lanish, yara, gangrena, axlat yoki o’t suyuqligi toshidan yoki yot jismdan yotoq yara natijasi) sababli amalda hech qachon operatsiyaga qadar aniqlanmaydigan peritonit bilan o’tadi. Mekkel surunkali divertikuli qorin bo’shlig’ida bitishma jarayoni avj olishiga, ichak tutilib qolishi hodisalariga olib keladi (ichak buralishi, 362
invaginatsiyasi). Qon ketishi, perforatsiya, yallig’lanish, ichak tutilib qolishi sababli qilinadigan operatsiya vaqtida tasodifan topilgan divertikulni davolash divertikulni kesib, keyin teshikni ikki qatorli choklar bilan tikishdan iborat.
nospetsifik kasallik bo’lib, ovqat hazm qilish naychasining har qaysi qismini zararlantira oladi (qizilo’ngachdan to to’g’ri ichakkacha). 1932 yilda Kron yonbosh ichakning terminal qismidagi shunday yallig’lanishni birinchi bor tasvirlab, uni terminal ileit deb atagan. Kasallik odatda 20-40 yoshdagi erkaklarda ham, ayollarda ham bir xilda uchraydi. Kasallikning uchrashi 0,004- 0,006% ni tashkil etadi. Kasallikning paydo bo’lish sababi bugungi kungacha unchalik aniq emas: taklif etilgan infektsion-allergik, autoimmun nazariyalari isbotlangan emas. Bu kasallikning kelib chiqishida viruslar muayyan ahamiyatga ega deb hisoblashadi, biroq mineralokortikoidlar bilan davolashning musbat natija berishi immun sistemasining aloqadorligidan dalolat beradi. Patogenetik jihatdan kasallik limfatik sistemaning zararlanishi, keyinchalik esa ichak devorining zararlanishi, granulematoz yallig’lanish avj olishi bilan bog’lanadi. Patologoanatomik jihatdan ichak devorlarining zararlanishi – limfoid infiltratsiya oqibatida shishishi, qalinlashuvi (ba’zan o’tkir ichak tutilishigacha sabab bo’ladi), yaralar paydo bo’lishi (ba’zan qon qetish bilan), hamda chandiqli o’zgarishlar qayd qilinadi. Granulematoz yallig’lanish ichakning ko’p qismlarini egallab, ko’p segmentar yoki tarqalgan turlarda bo’lishi mumkin. Ichak devorining hamma qatlamlarning zararlanishi intramural abstsesslar, bitishmalar jarayoni, ichki oqmalar, qovuzloqaro yiringlikning shakllanishiga olib kelishi mumkin.
Diagnoz quyidagi klinik manzaralarga: dispeptik xodisalar, qorinda to’satdan paydo bo’lgan og’riq, tana haroratining sababsiz ko’tarilishi, paypaslab ko’rilganda og’riq va infiltrat borligini sezish, qisman ichak tutilishi belgilari, qon ketishi, steatorreya (ichki oqmalar rivojlanganda), tashqi oqmalar xosil bo’lishi kabi belgilarga asoslanib qo’yiladi. Kasallikning nospetsifik
363
belgilaridan poliartrit, teri eritemasi, jigar yog’ distrofiyasi, sklerozlaydigan xolangit, iridotsiklitni ko’rsatib o’tish mumkin. Ko’pincha diagnoz o’tkir qorin kasalligi sababli qorin bo’shlig’i ochilganda, ya’ni operatsiya vaqtida tasodifiy topilma hisoblanadi. Bunda uni ba’zan xavfli limfoma (limfosarkoma), ichak flegmonasi bilan differentsial diagnostika qilish zarur bo’ladi. Davolash. Kasallik barvaqt topilganda – muolaja (konservativ terapiya): parhez, sulfasalazin qatoridagi preparatlar, steroid gormonlar, immunodepressantlar, parenteral ovqatlanish va boshqalardan iborat. Asoratlar yuzaga kelganda va ingichka ichakning bir sohasi chegaralanib zararlanganda, o’tkir ichak tutilishi bo’lganda, perforatsiya yoki oqmalar paydo bo’lganda ichakning shu qismi rezektsiya qilinib, ichaklararo (entero-enteroanastomoz) qo’yiladi.
Chuvalchangsimon o’simtaning o’tkir yallig’lanishi – o’tkir appenditsit jarrohlik amaliyotida keng tarqalgan kasalliklardan biri hisoblanadi. MDHda yil mobaynida o’tkir appenditsit tufayli 1 mln dan ortiq operatsiyalar qilinadi. Yurtimizda 1 yil mobaynida 500 mingdan dan ortiq bemor bu kasallik bo’yicha shifoxonalarga yotqizilgan va ulardan
89% bemor
appendektomiya operatsiyasini boshidan o’tkazgan. Operatsiyadan keyingi o’lim darajasi Rossiyaning rivojlangan klinikalarida 0,2-0,3% ni, bizda esa o’rta hisobda 0,2% ni tashkil qiladi. O’lim ko’rsatkichining asosiy sabablari: bemorlarning shifoxonaga yotqizilishidan oldingi davrdagi qo’yilgan diagnostik xatolar, ba’zida shifoxonaga kech yotqizish sababli yo’l qo’yilgan asoratlardir. O’tkir appenditsit asosan yoshlarda (14-20) va 30-40 yoshda ko’proq uchraydi – bunda ayollar erkaklarga nisbatan 2 marta ko’p kasallanadilar. Ulug’ rus jarrohlaridan biri I.I. Grekov: “Chuvalchangsimon o’simta yallig’lanishi xameleonsimon kasallik, u kutgan joyda bo’lmay kutilmagan hollarda kuzatiladi” – deb ta’rif beradi. Appendektomiya, jarrohlik amaliyotida eng oson 364
bajariladigan va shuning bilan birga eng murakkab amaliyotlaridan biri hisoblanadi.
Chuvalchangsimon o’simta ko’richakning orqa-medial devoridan uzunasiga ketgan uchta mushaklar uchrashgan joydan chiqadi. U turli holatni egallab, uzunligi 6-16 sm, diametri esa 5-9 mm bo’lgan yopiq tsilindr shakliga ega bo’ladi. Yoshi o’tgan organizmda o’simta kichrayadi, devorlari sklerotik o’zgarishlarga uchraydi, natijada uning bo’shlig’i torayib, hatto yo’qolib ketishi kuzatiladi. Chuvalchangsimon o’simta odatda o’ng yonbosh sohasida joylashib, qorin bo’shlig’ida pastga va medial tomonga yo’naladi, ba’zan esa kichik chanoq sohasigacha tushishi mumkin. O’simta ko’richakdan medial va lateral yo’nalishda yuqoriga ham ko’tarilishi mumkin, ba’zan esa o’t pufagigacha etadi. Aksariyat hollarda, chuvalchangsimon o’simta ko’richak orqasida va hatto retroperitoneal joylashgan bo’ladi. Ba’zida, o’simtani yuqorida – jigar ostida, yoki pastda – kichik chanoq bo’shlig’ida – joylashishi kuzatilishi mumkin. Ko’pchilik hollarda ko’richak parietal qorin parda bilan har tomonlama o’ralgan bo’ladi, lekin ba’zi holatlarda mezoperitoneal joylashgan bo’lib, kam harakatchang yoki umuman harakatsiz holda bo’ladi. Ba’zida chuvalchangsimon o’simtaning tug’ma bo’lmaslik hollari ham uchraydi, lekin bu turdagi hodisalar kamdan kam hollarda bo’ladi. Chuvalchangsimon o’simtaning retrotsekal joylashishi, 9-25 % holatlarda kuzatiladi. Retrotsekal o’simta joylashishining 3 turi farqlanadi:
qorin parda ichida joylashishi;
qorin devori ichida joylashishi;
qorin orti bo’shlig’ida joylashishi. Retrotsekal joylashgan chuvalchangsimon o’simta, ko’pchilik hollarda uzun bo’lib, o’zining uch qismi bilan jigar, buyrak, o’n ikki barmoqli ichak, umurtqa pog’onasi, siydik nayi, tuxumdon, siydik pufagigacha borishi mumkin. Bunday 365
holatlarda yallig’lanish jarayoni yuqoridagi sanab o’tilgan a’zolarga o’tib, o’tkir appenditsit tashxisini aniqlashni mushkullashtiradi.
Embriogenez jarayonida ko’richak epigastral sohadan o’ng yonbosh sohasiga tushadi. Embrional rivojlanishdagi nuqsonlar natijasida embrional ichak va chuvalchangsimon o’simta jigar ostida bo’lishi mumkin. Chuvalchangsimon o’simtaning qon bilan ta’minlanishi appendikulyar arteriya (a. appendicularis) orqali amalga oshiriladi, u o’z navbatida yonbosh-chambar arteriyadan boshlanadi. Qon yonbosh-chambar venaga quyiladigan appendikulyar vena bo’ylab oqib ketadi. Chuvalchangsimon o’simta innervatsiyasi simpatik va parasimpatik nerv chigallari tomonidan amalga oshiriladi. Chuvalchangsimon o’simtaning o’zida limfoid to’qima tutgan ko’p sonli solitar follikulalar bo’lib, bu to’qima to’siq faoliyatini bajaradi. Bugungi
kungacha, chuvalchangsimon o’simtaning funktsional xususiyatlari oxirigacha to’liq o’rganilmagan. Bu rudimentar, hech kanday vazifani bajarmaydigan a’zo, degan ba’zi olimlarni tushunchasi hozirgi kunda asossiz hisoblanadi. Chuvalchangsimon o’simta faoliyati: 366
Shilliq qavatida ishlab chiqariladigan suyuqlik tarkibida amilaza va lipaza bo’lib, ovqat hazm qilish jarayonida ishtirok etadi.
Takibida ko’p miqdorda limfatik follikulalar bo’lib, himoya vazifasini bajaradi.
peristaltikani kuchaytiradigan gormon bo’lib,
chuvalchangsimon o’simta holati reflektor ravishda me’da, o’n ikki barmoqli ichak va boshqa a’zolarga ta’sir qiladi. Demak, yuqoridagilarga asoslangan holda quyidagi hulosa kelib chiqadi: chuvalchangsimon o’simta inson organizmida ma’lum vazifani bajaruvchi zarur a’zolardan biri bo’lib, faqatgina patologik o’zgarishlar mavjud bo’lgandagina uni olib tashlash to’g’ri bo’ladi.
O’tkir appenditsit – chuvalchangsimon o’simtaning nospetsifik yallig’lanishi bo’lib, inson organizmi va bakteriyalar orasidagi bo’lgan biologik muloqotni buzilishi natijasida kelib chiqadi. O’tkir appenditsitda infektsiya ko’zg’atuvchisi bo’lib odatda stafilokokklar, ichak tayoqchasi, aralash va anaerob flora hisoblanadi.
79-rasm. Normal holdagi va destruktiv o’zgargan chuvalchangsimon o’simta.
367
O’tkir appenditsit kelib chiqishida turli-tuman nazariyalar mavjud: dimlanish, askaridalar invaziyasi, angionevrotik, infektsion, kortiko-vistseral, allergik, neyrogen va qon tomir nazariyalari. Qator hollarda organizmda boshqa lokalizatsiyali yallig’lanish o’choqlari mavjud holda, chuvalchangsimon o’simtaning o’tkir yallig’lanishi paydo bo’ladi, bu hol uning limfoid to’qimaga boyligi bilan bog’liq bo’ladi. O’tkir appenditsitning rivojlanishida ko’proq ovqat eyish, ovqatlar tarkibida ichak atoniyasiga va bijg’ish jarayonlariga ta’sir ko’rsatuvchi oqsilli mahsulotlarning ustunlik qilishi ma’lum ahamiyatga ega bo’ladi. Ko’pchilik olimlarning fikricha, yosh ulg’ayganda va keksalarda o’tkir appenditsitga ko’proq a. appendicularis trombozi sabab bo’ladi. Go’daklik yoshida esa, o’tkir appenditsit gijja invaziyasi (ostritsalar) sababli vujudga kelishi ehtimoli bor. Zamonaviy tushunchalarga ko’ra, chuvalchangsimon o’simta sohasidagi patologik jarayon silliq mushaklar va qon tomirlar spazmi hodisalaridan boshlanib, shilliq parda oziqlanishining lokal buzilishiga va yallig’lanishga olib keladi. Ayni vaqtda, chuvalchangsimon o’simtadagi dimlanish, undagi mikroflora virulentligining ortishiga olib keladi, bu esa mikroflorani chuvalchangsimon o’simta bo’shlig’iga osonlikcha kirishini ta’minlaydi. Shu vaqtdan boshlab yiringlash jarayoni boshlanadi. Klassifikatsiyasi Murakkab va turlicha klinik va patologoanatomik ko’rinishga ega bo’lgan kasallikni ma’lum bir tizimga solish anchagina mushkul hisoblanadi. Shuning uchun turli xil klassifikatsiyalar taklif etilgan bo’lib, hozirgi kunda qo’llaniladigan klassifikatsiyalar ichida V.I. Kolesov taklif etgan klassifikatsiya birmuncha qulay hisoblanadi. Quyida shu turlashni keltiramiz: 1. Appendikulyar sanchiq (kolika). 2. Oddiy (kataral) appenditsit. 3. Destruktiv appenditsit: - flegmonoz; 368
- gangrenoz; - gangrenoz-perforativ; 4. Asoratlangan appenditsit: - appendikulyar infiltrat; - appendikulyar abstsess; - tarqalgan yiringli peritonit; - pileflebit (ichak tutqich venalari septik tromboflebiti); - sepsis. Klinik manzarasi va diagnostikasi O’tkir appenditsitning klinik manzarasi turli-tumanligi bilan ajralib turadi, bu hol kasallikning turigagina emas, balki chuvalchangsi-mon o’simtaning joylanish xususiyatlariga ham bog’liq bo’ladi. Odatdagi hollarda, kasallik o’ng yonbosh sohasidagi o’rtacha og’riq bilan boshlanadi, bu og’riq sekin-asta kuchaya boradi. Og’riqlar butun qorin bo’ylab yoki kindik atrofida boshlanib, keyin o’ng yonbosh sohasiga o’tishi mumkin. Taxminan 30-35% bemorlarda og’riq epigastral sohasida boshlanib, 4-6 soat o’tgach, o’ng yonbosh sohasiga o’tadi (Koxer-Volkovich simptomi). O’tkir appenditsitda odatda og’riq doimiy, ba’zan esa tutib-tutib og’riydi, og’riq unchalik qattiq bo’lmaydi. Og’riqlar intensivligi yallig’lanish jarayonining tarqalganligiga bog’liq bo’lmaydi. Og’riq, birdaniga o’ng yonbosh sohasida boshlanib, so’ng qorinning turli sohalariga tarqalishi mumkin. Bu holat ko’pincha, chuvalchangsimon o’simtaning qaerga joylashganligiga bog’liq bo’ladi. Chuvalchangsimon o’simtaning retrotsekal joylashishida og’riqlar bel, tashqi jinsiy a’zolar sohasiga uzatilib, buyrak sanchig’i klinikasini beradi. Chuvalchangsimon o’simta yuqori joylashishida, xoletsistit yoki pankreatit belgilarining ba’zilari kuzatiladi. Ko’pchilik bemorlarda, og’riq o’ng yonbosh sohasidan o’ng oyoqqa uzatiladi. Og’riq ko’ngil aynishi yoki 1-2 marta qayt qilish, tana haroratining 38- 39°C gacha ko’tarilishi bilan o’tadi. Bemor qayt qilganida, ba’zi xirurgik
369
kasalliklaridagi kabi qusgandan so’ng engillik sezmaydi va bu belgi o’tkir appenditsitga xos bo’lgan belgilardan hisoblanadi. Qorinni paypaslab ko’rilganda, o’ng yonbosh sohasida mushaklarning taranglashishi yoki rigidligi va og’riq belgisi aniqlanadi. Paypaslashni sog’ taraf – chap yonbosh sohasidan boshlab, asta-sekin o’ng yonboshga o’tish maqsadga muvofiq bo’ladi. Qorinni umumiy tekshiruvidan so’ng maxsus tekshiruvga o’tiladi, o’tkir appenditsit uchun xos bo’lgan belgilarni aniqlash lozim bo’ladi. Bugungi kunda, o’tkir appenditsitda uchrashi mumkin bo’lgan 100 dan ortiq belgilarga ta’rif berilgan. Biroq, ularning quyidagi ettitasini aniqlash, ko’pincha to’liq tashxis qo’yish uchun etarli hisoblanadi: 1.
Shyotkin-Blyumberg belgisi; 2.
Voskresenskiy (“ko’ylak sirpanishi”) belgisi; 3.
Obraztsov belgisi; 4.
Sitkovskiy belgisi; 5.
Bartome-Mixelson belgisi; 6.
Rovzing belgisi; 7.
Ivanov belgisi. O’tkir appenditsitning destruktiv turlarida mushaklar taranglashuvidan tashqari qorin pardasining ta’sirlanish simptomi, Shyotkin-Blyumberg simptomini aniqlash mumkin: o’ng qo’l barmoqlari bilan qorin devori bosib turib, birdan keskin ravishda qo’l tortib olinganda og’riq kuchayadi. Og’riq yallig’langan qorin pardalarning bir-biriga tegishi yoki silkinishi natijasida paydo bo’ladi. Ko’ylak sirpanishi belgisi faqat o’tkir appenditsit uchun xos bo’lgan belgi hisoblanadi. Bu belgi 1940 yil, V.M. Voskresenskiy tomonidan taklif etilgan. Bemor ko’ylagi bilan qorin devori yopiladi, so’ng o’ng qo’l barmoqlari uchi bilan o’ng yonbosh sohasidan chapga yuzaki va keskin o’tkazilsa, og’riq kuchayadi (Voskresenskiy simptomi, “ko’ylak sirpanishi”). 370
O’tkir appenditsitda qorin old devori, o’ng tomoni sohasi mushaklarining taranglashishi kuzatiladi. Bunda, kindik va yonbosh suyagining oldingi yuqori o’simtasi orasidagi masofa kichrayishi kuzatiladi. Bu belgi, Ivanov belgisi deyiladi. Obraztsov belgisi – bemor yuqoriga qarab yotgan holatda, o’ng yonbosh sohasida eng og’riqli nuqta topiladi. Shu sohada qo’l barmoqlari ushlab turgan holatda, bemorni o’ng oyog’ini, bukmagan holatda 90º ga ko’tarish iltimos qilinadi. Bunda, og’riqning kuchayishi kuzatiladi. Oyoq tushirilganda og’riq kamayadi. Ayniqsa, chuvalchangsimon o’simta retrotsekal joylashganida Obraztsov belgisi xos belgi hisoblanadi. Bemor chalqancha (yuqoriga qarab) yotgan holatdan chap yonbosh sohasiga o’tganda, o’ng yonbosh sohasida og’riqlarning paydo bo’lishi yoki kuchayishi kuzatiladi, bunday holat Sitkovskiy belgisiga xos. Quyidagi belgi, qo’richak va chuvalchangsimon o’simta tutqichini cho’zilishi natijasida og’riq paydo bo’lishi yoki kuchayishiga asoslangan. Bartome-Mixelson belgisi. Ko’pchilik bemorlarda, chap yonbosh sohasida yotgan holatda, o’ng yonbosh sohasini palpatsiya qilganda og’riqlarning kuchayishi kuzatiladi. Rovzing belgisi – chap yonbosh sohasini bir qo’l bilan bosib turib, ikkinchi qo’l bilan engil yuqoriga qarab to’lqinsimon harakat qilinganda, o’ng yonbosh sohasida og’riq (yo’g’on ichak ichidagi gaz harakati natijasida) paydo bo’lishi, bu belgining musbatligidan darak beradi. O’tkir appenditsit kasalligi bo’lgan bemorni fizikal tekshirishda rektal va vaginal tekshirishning katta ahamiyati bor, bunda aksariyat to’g’ri ichak- bachadon chuqurchasi (Duglas kengligi) sohasida og’riq aniqlanib, bu yallig’langan chuvalchangsimon o’simtaning yaqin joylashganidan yoki u erda ekssudat yig’ilgandan dalolat beradi. Bu tekshiruv usullari quyidagi holatlardan darak beradi:
uchun; 371
kichik chanoq infiltratlarini aniqlash uchun;
o’tkir appenditsitni, ayollar jinsiy a’zolari patologiyasidan differentsial diagnostika qilish uchun. O’tkir appenditsit diagnostkasida siydik va qon tahlillari muhim hisoblanadi. Diagnoz qo’yishda qon tarkibi laboratoriya tekshiruvi – yuqori leykotsitoz: 10x10 9 – 18x10 9 l (10 000 – 18 000) gacha ortishi, leykotsitar formulaning chapga surilishi, EChT ning oshishi kabi o’zgarishlar paydo bo’ladi va tashxis qo’yishda yordam berishi mumkin. Kasallikning ayniqsa destruktiv turlarida ILI (intoksikatsiyaning leykotsitar indeksi) oshishiga ahamiyat beriladi. Ba’zan esa (areaktiv holatlarda), o’tkir appenditsitning destruktiv turlarida ham laborator tahlillarda o’zgarishlar minimal bo’lishi mumkin. Shuning uchun, tashxis qo’yishda va amaliyotga ko’rsatma bo’lib, faqatgina qon va siydik tahlillaridagi o’zgarishlar asos bo’la olmaydi.
Download 3.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|