Institutlari
Diagnostik tekshirish usullari
Download 3.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Radiotelemetriya va pH-metriya
- Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi
- Patologik anatomiyasi
- Me’daning yara kasalligi
- Me’da va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalligining asoratlari
- Piloroduodenal stenoz
|
Diagnostik tekshirish usullari Me’da shirasi analizi. Tekshiruv nahorda o’tkaziladi. Me’da ingichka zond bilan zondlanadi va yig’ilgan suyuqlik aspiratsiya qilinadi. So’ngra 1 soat mobaynida suyuqlikni doimiy aspiratsiya qilib, kislotaning bazal ishlanishi tekshiriladi. Kislotaning bazal ishlanishi ko’rsatkichlari bo’yicha vagus tonusi va uning sekretor apparatga ta’siri to’g’risida bilvosita xulosa chiqarish mumkin. Maksimal gistamin (pentagastrin) testi – sekretsiyani o’rganishning eng ahamiyatli usullari: me’da shirasining ajralishi bo’yicha shilliq parda patomorfologiyasi holatiga baho berish mumkin. Gistaminning qo’shimcha ta’siri bo’lishi mumkinligini hisobga olib, oldindan antigistamin preparatlar yuboriladi. Me’da suyuqligi 1 soat ichida (0,024 mg/kg dozada gistamin yuborilgandan keyin 30 minut o’tgach) aspiratsiya qilinadi. Sekretsiya hajmi, umumiy kislotalik va ozod xlorid kislota titrlash birliklarida, xlorid kislota debiti mmol/soat hisobida quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
Maksimal gistamin (pentagastrin) testlarining quyidagi normativlari farq qilinadi: soatlik ajralishi – soatiga 180-220 ml; kislotaning bazal ishlanishi – soatiga 18-20 mmol; yoshi ulg’aygan va keksa odamlar uchun ular birmuncha past – soatiga 15-20 mmol. Normada bazal sekretsiya ko’rsatkichlari: soatlik ajralishi – soatiga 50-100 ml; kislotaning bazal ishlanishi – soatiga 4,5-5,5 mmol. Me’da yarasida sekretsiya ko’rsatkichlari normoatsid yoki gipoatsid, o’n ikki barmoqli ichak yarasida – giperatsid (soatiga 40-45 mmolgacha), sekretsiyaning birmuncha yuqori ko’rsatkichlarida (gipersekretorlar) Zollinger- 322
Ellison sindromi bo’lishi mumkinligi hakida o’ylash lozim (bunday hollarda zardob gastrinini o’rganish zarur). Xollander insulin testini qo’llanishda 10 kg tana og’irligiga 2 TB hisobidan venaga insulin yuboriladi, unda me’da shirasini 2 soat ichida yig’iladi (har 15 minutda 8 portsiya). Test qondagi qand miqdorini nazorat qilgan holda o’tkaziladi. Bu testni qo’llanish adashgan nervning me’da sekretsiyasiga ta’sirini tadqiq qilish imkonini beradi. Biroq, u Key testiga qaraganda kam ma’lumot beradi, u hozirgi vaqtda ham qo’llaniladi. Yoshi ulg’aygan va keksa odamlarda me’da sekretsiyasini tekirishda Key testi bilan chegaralanish lozim.
o’zgarishini qayd qiladigan mitti kapsula – radiouzatgich o’rnatiladi, u ma’lumotni qabul qilib qayd etadigan moslamaga uzatadi va lentaga egri chiziq ko’rinishida yoziladi. Bernar zondi (1968) bilan pHni intragastral aniqlash usuli ham bor. Bu usul bemorlar uchun og’irroq bo’lsada, biroq pH ni tanada ham, antral bo’limda ham birdaniga aniqlashga imkon beradi. Aspiratsion usul bilan me’da shirasida pH ni aniqlash o’rtasidagi muhim farq shundaki, birinchi holda HCl tekshiriladi, ikkinchisining yordamida esa pH ning haqiqiy qiymatlari bevosita me’da devorida uning turli bo’limlarida bir vaqtning o’zida aniqlanadi. Bu usullar bir-biriga raqobatchi emas, balki biri ikkinchisini to’ldiradi. Yoshi ulgaygan va keksa odamlarda, shuningdek og’ir yotgan va zaiflashgan bemorlarda bu usullardan bittasini qo’llash mumkin. Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi patologiyasidagi rejali va shoshilinch xirurgiyada tekshirishning rentgenologik usullariga – obzor rentgenografiya (ozod gaz borligini aniqlashda, yara teshilganiga shubha bo’lganda yoki yara perforatsiyasida), pnevmogastrografiyaga (shubhali hollarda me’daga 2-3 l gaz insuflyatsiya qilinib takror rentgenografiyada) katta ahamiyat beriladi. Me’da va o’n ikki barmoqli ichakni kontrast rentgenologik tekshirish nahorda o’tkaziladi. Bunda bariy sulfat qabul qilishdan oldin me’dada
323
evakuatsiya yoki gipersekretsiya buzilishlari sodir bo’lganidan dalolat beradigan talay mikdordagi suyuqlikni aniqlash mumkin, uni zond bilan chiqarish kerak. Ozroq mikdordagi bariy aralashmasi qabul qilingandan so’ng shilliq parda relefi aniqlanadi, so’ngra “tig’iz” to’ldirishda shakli, joylashishi, katta-kichikligi, konturlari, so’riluvchanligi, bo’shalishning borishi va boshlanish muddatlari, patologik o’zgarishlar (to’lish nuqsonlari, «tokcha» simptomi), gaz pufagi holati, uning
deformatsiyasi, og’riq
nuqtalari aniqlanadi. Dinamik, flyuorografik, kinematografik tekshiruv elektron-optik o’zgartirgichdan foydalanib olib borilganda me’da motorikasini, uning turli bo’limlarini va evakuatsiya muddatlarini qayd qilish mumkin. Qator hollarda ikki va uch marta kontrastlashdan foydalaniladi. Ikki marta kontrastlash ikkita variantda qo’llanilishi mumkin: 1) me’daga kontrast aralashma va gaz kiritish; 2) me’daga gaz kiritish va pnevmoperitoneum holati bilan tomografiya o’tkazish. Uch marta qontrastlash - bu me’daga gaz kiritish, pnevmoperitoneum va kontrast aralashma ichirishdan iborat. Duodenografiya o’n ikki barmoqli ichak holatini batafsil o’rganish uchun (asosan pankreatobiliar sohasi holatini va jarayonini o’rganish uchun) o’tkaziladi. Gastroduodenofibroskopiya – me’da va o’n ikki barmoqli ichak tomonidan patologiyani aniqlashning eng ko’p ma’lumot beradigan usuli bo’lib, fibrotolali optika yordamida o’tkaziladi. Ertalab nahorda bajariladi, biroq shoshilinch hollarda zarurat bo’lganda sutkaning har kanday vaqtida me’da bo’shalishidan so’ng o’tkazilishi ham mumkin. Tekshirishning bu zamonaviy turlari yordamida shilliq pardada bo’lgan har qanday arzimagan o’zgarishlar: eroziya, yirtilish, yara, boshlang’ich bosqichidagi o’smalar aniqlanadi, biopsiya qilish imkoniyati borligi xavfli o’smalar va me’da yarasini differentsial diagnostika qilishda bu usulning nihoyatda qimmatli ekanligini ko’rsatadi. Bu usul operatsiya qilingan me’da 324
shilliq pardasi, choklar, ingichka ichak holati to’g’risida etarlicha aniq tasavvur beradi. Bu usul me’dada kam shikastlaydigan alternativ operatsiyalar qilishga, operatsiyadan keyingi erta davrda davo tadbirlari (qon ketishini to’xtatish, to’siq, sohasiga zondlar kiritish va boshqalar) o’tkazishga imkon beradi. Laparoskopiya shubhali hollarda yara perforatsiyasini qorin bo’shlig’ining boshqa a’zolari patologiyasidan differentsiatsiya qiladi, xavfli jarayonning tarqalganligini aniqlab beradi, biopsiya olishga imkon beradi.
Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi – hozirgi zamon gastroenterologiyasining asosiy muammolaridan biri hisoblanadi. Bu kasallik 1000 aholiga hisob qilganda 4-5 hollarda uchraydi. Kasallik yoshlar va yoshi ulg’aygan hamda keksa odamlarda ham uchrab tursada, asosan 20-40 yoshdagi kishilarda bo’ladi. Yoshlikda uning duodenal formasi, keksalikda me’da yarasi uchraydi. Erkak va ayollarda uchrash nisbati yoshlarda va o’rta yoshlarda 5:6, yoshi ulg’aygan odamlarda 3:1 va keksalarda deyarli 1:1. Bemorlarning nogiron bo’lishlari jihatidan yara kasalligi 2-o’rinni egallaydi (yurak-tomirlar kasalliklaridan keyin). Yara kasalligi etiologiyasi murakkab va hal qilinmagan masala hisoblanadi. Hozirgi vaqtda omillarning 3 asosiy guruhi: nerv, gumoral va mahalliy omillar mavjud. Konstitutsiya, irsiyat, tashqi muhit sharoitlari muayyan rol uynaydi. Me’da yaralari shilliq pardaga ximiyaviy va fizik omillar, dori preparatlari ta’siridan, qon aylanishining buzilishi, gipoksiya va boshqalardan paydo bo’ladi, bu shilliq parda butunligi buzilishiga olib keladi. Ultserogen omillarga (M.I. Kuzin bo’yicha, 1986) quyidagilar: tug’ma (parietal hujayralar massasi oshishi, nerv sistemasi reaktivligi xususiyatlari, I (0) qon gruppasi; stress holatlar (kasbkorga oid va ruhiy zo’riqishlar, shikastlar, kuyish, sepsis); kislotali-ishqor muvozanat holatining buzilishi, antroduodenal dismotorika; ovqatlanishning noto’g’ri maromi; surunkali och qolish; dori- darmonlar (atsetilsalitsilat kislota, indometatsin, glyukokortikoidlar); endokrin
325
bezlar ta’sirlari (gipokaliemiya, surunkali pankreatit tashqi sekretor funktsiyaning pasayishi bilan, Zollinger-Ellison sindromi; kalqonsimon oldi bezi, gipofiz, buyrak usti bezi adenomasi); jigar, buyrak, o’pkaning surunkali kasalliklari, qon aylanishining o’tkir va surunkali buzilishlari. Me’da va o’n ikki barmoqli ichakda yara defekti hosil bo’lishiga agressiya omillari (xlorid kislota, pepsin, motorika buzilishlari, shilliq parda shikastlari, ovqatlanish omillari va tashqi muhit ta’sirlari) va himoya omillari (shilliq parda rezistentligi, ishqoriy sekretsiya, antroduodenal kislota «tormozi», ovqat xarakteri va boshqalar) o’rtasidagi dinamik muvozanatning buzilishi imkon beradi.
Yara kasalligi paydo bo’lish mexanizmining murakkabligi hisobiga olinadigan bo’lsa, qonservativ davolashning ham, operatsiya usulini tanlashning ham qiyinligi o’z-o’zidan ravshan bo’ladi.
va birmuncha chuqur joylashgan devorlarining defekti (nuqsoni) yara deyiladi, uning o’lchamlari va chuqurligi har xil bo’lishi – yuza yaradan (shilliq parda chegarasida), to uning hamma qatlamlarini qamrab oladigan chuqur (perforativ va penentratsiya qiladigan) yaralargacha, bir necha millimetrdan, to «gigant» yaralargacha (3-5 sm va undan katta) bo’ladi. Me’da yaralari asosan kichik egrilikda, kamroq – tanasida va katta egriligida, o’n ikki barmoqli ichakda – uning piyozcha qismida, kamroq – postbulbar qismida joylashadi. Yara bitgandan keyin me’da piyozcha qismi shaklini buzadigan chandiq qoldiradi, ba’zan chiqish qismi torayishiga – stenoziga olib keladi. O’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi odatda navqiron va o’rta yoshda boshlanadi, biroq 60 dan oshgan odamlarda paydo bo’lishi ham mumkin («kechikkan» yaralar). Kechishining davriyligi, mavsumiy (bahor-kuzda) qo’zishi, kunduzgi maromi, tungi og’riqlar va ovqat eyilgandan keyin tinchiydigan och og’riqlar, jig’ildon qaynashiga xos bo’ladi. Og’riq maromi ifodalangan: ochlikda – og’riq boshlanadi, ovqat eyilganda – engillashadi, ochlikda – yana og’riq boshlanadi. Bu «uch fazalilik» jarayonning yaqqol o’n
326
ikki barmoqli ichakda joylashganidan darak beradigan asosiy diagnostik- anamnestik belgi hisoblanadi. Og’rik xarakteri, doimiyligi o’zgarganda, orqa, elka, kurakka o’tganda yara penentratsiyasi haqida o’ylash lozim. Odatda jarayon qo’zigan davrda paydo bo’ladigan qusish bemorga birmuncha engillik beradi, u nordon, unda ovqat aralashmasi bo’lmasligi mumkin. Qusuqda ovqat bo’lishi, ayniqsa qusishdan bir muncha oldin yoki qusish oldidan ovqat eyilgan bo’lsa, bu holda stenoz bilan bog’lik bo’lgan evakuatsiya buzilishi to’g’risida fikr yuritish mumkin. Bemorlarning umumiy holati, odatda, kam o’zgaradi yoki umuman o’zgarmaydi. Bemorda ozib ketish kuzatilmaydi, bu aksariyat bemorning og’riqni yo’qotish uchun ovqat eb turishga intilishi bilan bog’lik bo’ladi. Stenoz paydo bo’lganda va ovqat o’tkazuvchanlikning buzilishlarida ozib ketish qayd qilinadi, xolos. Duodenal yara diagnostikasida, umumiy qabul qilingan tekshirishlardan tashqari, me’da
sekretsiyasini tekshirishga katta ahamiyat beriladi. Kislotalilikning yuqoriligi (bu me’daning boshqa kasalliklarida ham uchrasada) bazal davrda ham, gistamin va insulin bilan rag’batlantirishdan keyin ham o’n ikki barmoqli ichak yarasi uchun xos. Rag’batlantirilgan kislotalilik ko’rsatkichlarining yuqoriligi – gipersekretsiya (soatiga 40 mmoldan yuqori) yara teshilishi (perforatsiya) yoki qon ketishi kabi asoratlar bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi, KBI (kislotaning bazal ishlanishi) ning yuqori ko’rsatkichlari Zollinger-Elisson sindromi borligi mumkinligidan dalolat beradi. Bu holda qondagi gastrin mikdorini tekshirish kerak.
Me’daning yara kasalligi Me’da yarasining 3 turi farq qilinadi (Jonson, 1965): I turi – me’da kichik egriligi yaralari – meziogastral yaralar; II turi – me’da va o’n ikki barmoqli ichakning ko’shma yaralari; III turi – prepilorik yaralar.
327
Ko’pincha (60% hollarda) I tipga oid yaralar va 20% da II va III tiplarga oid yaralar uchraydi. Me’da yaralarining kelib chiqish sabablari xilma-xil. Bosh sababchilaridan biri me’dadan passajni buzilishi natijasida ro’y beradigan duodenogastral reflyuks, piloroduodenal segment motorikasi buzilishi, pilorusdagi etishmovchilik hisoblanadi. O’n ikki barmoqli ichak ichidagi moddalar (lizoletsitin, o’t kislotalari) me’da shilliq pardasi himoya barerini buzadi, vodorod ionlarining jadal teskari diffuziyasi esa shilliq pardaning bevosita jarohatiga, atrofik gastrit
boshlanishiga olib
keladi. Mikro-
va makrotsirkulyatsiya buzilishlari, shilliq parda ostidagi qavat chigali bo’lmasligi, kichik egrilik sohasidagi shilliq parda tomirlarining tugallanish xarakteri me’da yarasining eng ko’p joylashadigan joyini izohlab beradi. Me’da yaralarida xlorid kislota miqdorining past ko’rsatkichlari vodorod ionlarining teskari diffuzlanishi, qoplama hujayralar massasi kamayib ketgan atrofik gastrit bilan tushuntiriladi. Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning qo’shma yaralari birlamchi duodenal yara, pilorostenoz va evakuatsiya buzilishlari natijasida antral staz ro’y berishi bilan bog’lik, bu antral bo’limning cho’zilishiga, gastrin ajralib chiqishiga, gipersekretsiyaga va keyinroq, me’da yarasi hosil bo’lishiga olib keladi. Prepilorik yaralar (III turi) paydo bo’lishining patogenetik mexanizmlari o’n ikki barmoqli ichak yaralarining paydo bo’lishiga o’xshashdir. Me’da yara kasalligining klinik manzarasi ko’p jihatdan yara joylashgan joyga, dastlabki umumiy statusga, yoshga, asoratlar paydo bo’lishiga bog’liq. Kardial og’riqlar xanjarsimon o’siq sohasidagi og’riq bilan kechadi, u bel sohasiga, chap elkaga, yurak sohasiga o’tadi, shu sababli bu og’riqni stenokardiyadagi og’riq deb o’ylaydilar. Og’riq ovqat eyish bilan bog’lik bo’ladi, ovqat eyishdan 20-30 minut o’tishi bilan paydo bo’ladi. Mediagastral yaralar aksariyat 40 dan oshgan kishilarda paydo bo’ladi. Asosiy belgisi – ovqat eyilgandan keyin 30-60 minut o’tgandan keyin og’riq paydo bo’lishidir. Og’riq paydo bo’lish muddatining yaraning joylashuviga
328
bevosita bog’liqligi qayd qilinadi. Og’riq odatda 1-1,5 soat, ya’ni ovqat me’dadan chiqib ketguncha davom etadi. Og’riq xarakteri, paydo bo’lish muddati, kuchi va davomliligi ovqatga, uning miqdoriga, sifatiga bog’liq, keyinchalik esa og’riq ovqat xarakteridan qat’iy nazar, har gal ovqat eyilgandan keyin paydo bo’ladi. O’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligidan farqli ravishda me’da yaralaridagi og’riqlar «ikki fazali» bo’ladi: ovqat – og’riq, tinch sharoit – engillashuv. Katta egrilikdagi yaralar kam uchraydi, ko’pincha xavfli bo’ladi, charviga, yo’g’on ichakka, taloq va jigarning chap bo’lagiga o’tadi. Pilorus yaralari (III turi) klinik jihatdan o’n ikki barmoqli ichak yaralariga o’xshash, biroq malignizatsiyalanishga moyil (2-3% hollarda). Yoshi ulg’aygan va keksa odamlarda yaralar aturik, ko’pincha asoratlar rivojlanishi bilan o’tadi. 60 yoshdagi bemorlarda paydo bo’lgan yaralar «eski», bu yoshdan keyin paydo bo’lgan yaralar «kechikkan» yaralar deyiladi. Me’da yaralari uchun «qarilik» yaralari xos, ular o’tkir boshlanadi, yassi, yirik bo’ladi, yaradan qon ketishiga moyil bo’ladi, ularning sababi – atrofik jarayon, tomir patologiyasi. Me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi simptomatikasi keksa kishilarda kam ifodalangan – kuchli og’riq, bo’lmaydi (diametri 3 sm dan katta «gigant» yaralardan tashqari), tsikllilik, mavsumiylik yo’q, kamqonlik, ozib ketish ifodalangan. O’n ikki barmoqli ichakning «kechikkan» va «eski» yaralarida me’da shirasi kislotaliligining ko’rsatkichlari saqlanib qolgan yoki hatto yuqori raqamlarda bo’ladi. O’smirlarda yara kasalligi og’riq, qusish, duodenal yaraning bir yoki bir necha asoratlari rivojlanishi: yara teshilishi, penetratsiya, stenoz, qon ketishi holatlari kuzatiladi.
329
Yara penetratsiyasi Bu
perforatsiyaning sekin
kechadigan turlaridan biri bo’lib,
penetratsiyaning 3 bosqichi farq qilinadi: I – devorning hamma bo’limlari orqali o’tishi – devor ichi penetratsiyasi; II – qo’shni a’zo bilan fibroz qo’shilib ketish bosqichi; III – penetratsiyaning tugallanish va qo’shni a’zoga (kichik charvi, me’da osti bezi, jigar, ko’ndalangchambar ichak yoki uning ichak tutqichi, diafragma, taloqqa) kirishi. Penetratsiyaning o’ziga xos simptomlari og’riqning kuchayishi, uning doimiyligi, bel sohasiga, kurakka, bo’yinga (penetratsiya ro’y bergan a’zoga ko’ra) tarqalishi, qattiq, tungi og’riqlar, konservativ davolashning foydasi yo’qligi yoki kam naf berishidan iborat. Umumiy o’t yo’liga penetratsiya bo’lishi mumkin, u o’t pufagiga kamdan-kam kiradi. Bu holda biliodigestiv oqma yara hosil bo’ladi. Me’da osti beziga penetratsiya orqaga o’rab oladigan og’riq bilan o’tadi, me’da osti bezi boshchasiga penetratsiya bo’lganda sariqlik paydo bo’lishi mumkin, me’da yarasi bez tanasiga teshilganda og’riq, kurakka, yurakka tarqaladi. Kovak a’zoga penetratsiya oqma hosil bo’lishi bilan tugallanishi mumkin, yo’g’on ichakka penetratsiya bo’lganda axlatda ovqat, axlat aralashgan, axlat hidi keladigan qusish bilan o’tadi. Penetratsiyali yaralarda, ayniqsa oqma paydo bo’lganda jarrohlik amaliyotlari qiyinchilik bilan kechadi.
Uning sababi ko’pincha o’n ikki barmoqli ichak yoki pilorik bo’limi, yoki pilorik kanalidagi yarada periultseroz infiltrat, shish, spazm va chandiqdanish bo’lishidir. Yarali anamnez odatda davomliligi, biroq, yoshi ulg’aygan va keksa odamlarda kasallik paydo bo’lgan vaqtdan boshlab 1-3 oy ichida stenoz rivojlangan hollar ma’lum.
330
Evakuatsiyaning buzilish darajasiga ko’ra stenozning 3 asosiy bosqichi farq qilinadi. Kompensatsiyalangan stenoz biror belgilarsiz o’tadi: ovqatning toraygan uchastka orqali qiyinlik bilan o’tishi me’daning kuchaygan peristaltikasi bilan qoplanadi, ya’ni kompensatsiyalanadi. Klinik jihatdan yara kasalligining odatdagi simptomlari fonida me’daning to’lib ketish sezgisi, epigastriyda, ayniqsa ko’p ovqat eyilgandan keyin og’irlik paydo bo’ladi. Nordon kekirish, ba’zan me’da suyuqligi aralash nordon hidli qayt qilish engillik beradi. Rentgenologik tekshiruvda me’da o’lchami normal, biroq gipermotorika, bariyning o’rtacha tutilib qolishi aniqlanadi. Subkompensatsiyalangan stenoz me’dada to’liqlik hissi palag’sa bo’lgan tuxum hidi keladigan yoqimsiz kekirish, sanchiqsimon og’riq, qorin quldirashi bilan o’tadi. Qusish ko’prok bo’ladi, bemorlar o’zlarini qusishga majbur etadilar, u engillik beradi. Qusuq massasida undan oldin yoyilgan ovqat qoldiqlari bo’ladi. Bemorlarning ahvoli yomonlashadi, holsizlanish, ozib ketish, suv-elektrolit balansi buzilishlari ifodalangan. Ob’ektiv tekshirishda epigastriyda «chayqalish shovqini» qayd qilinadi. Rentgenologik nahorga me’dada suyuqlik, uning peristaltikasi sustlashgan, toraygan piloduodenal kanal orqali sekinlashgan evakuatsiya qayd qilinib, bariy 6-12 soatgacha tutilib qoladi. 24 soat o’tgach me’dada bariy bo’lmaydi. Dekompensatsiyalangan stenoz me’dada suyuqlik evakuatsiyasining keskin buzilishi, umumiy holatning yomonlashishi bilan o’tadi. Me’dada suyuqlikning turib qolishi me’daning cho’zilib ketishiga, dilatatsiyasiga olib keladi, me’dada bir necha litrgacha badbo’y suyuqlik to’planib qoladi, palag’sa bo’lgan tuxum hidi keladigan kekirish paydo bo’ladi. Atayin qo’zg’atilgan qusishdan keyin bemor ahvoli vaqtinchalik engillashadi, biroq tez-tez qayt qilish, ko’p mikdorda suyuqlik, xloridlar, kaliy ionlari yo’qotish degidratatsiyaga, qonning quyuklashuviga, xloridlar kamayishiga, alkaloz, diurez kamayib ketishiga olib keladi.
331
Bemorlarning umumiy ahvoli yomonlashadi, ular ozib ketadi, teri qoplamining elastikligi pasayadi, adinamiya bo’ladi. Qorin devorining turtkisimon chayqalishlarida «chayqalish shovqini», me’dada ko’zga ko’rinadigan qisqarish aniqlanadi. Rentgenologik tekshiruvda qabul qilingan kontrast aralashmasi pastga tushadi va me’da kosacha ko’rinishini oladi, bunda me’daning pastki qutbi taroqsimon chiziqdan 6-10 sm pastga tushadi, tekshirish vaqtida suyuqlik evakuatsiyasi bo’lmaydi, me’da peristaltikasi sekinlashadi yoki bo’lmaydi, me’dada bariy 24 soat va bundan ko’p vaqt tutilib qoladi. Dekompensatsiya bosqichida bemorda keskin suvsizlanish, kaxeksiya rivojlanishi mumkin, buyrakda qon oqimi pasayadi, diurez kamayadi, nordon mahsulotlar siydik bilan chiqarilmaydi, alkaloz atsidozga o’tadi, og’ir hollarda gastrogen tetaniya rivojlanadi (talvasa, trizm, «akusher qo’li» – Trusso simptomi). Bunday asoratlar operatsiyadan oldingi korrektsiyani qunt bilan o’tkazish, bemorlarni reanimatsion bo’limga yotqizishni taqozo etadi. Piloroduodenal stenozlarni operatsiya yo’li bilan davolash. Operatsiyaning maqsadi bir tomondan o’tkazuvchanlikni tiklash va ayni vaqtda yara kasalligini batamom tuzatib yuborish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Hozirgi vaqtda piloroduodenal soha stenozlarini davolashning ko’p sonli usullaridan asosan 3 turi kullaniladi: 1 – radikal operatsiyalar – dekompensatsiyalangan stenozda me’daning 2/3 qismini rezektsiya qilish gastrodudenoanastomoz Bilrot-I (72-rasm) yoki gastroenteranastamoz Bilrot-II (73-rasm) usulida bajariladi (o’n ikki barmoqli ichakning stenozlovchi yarasi va me’da yarasining qo’shilib kelishi; duodenostaz bo’lganda ham), ikki tomonlama tutam vagotomiyasi bilan antrumektomiya (o’sha ko’rsatmalar bo’lganda va kislotalilikning yuqori raqamlarida) utkaziladi; II – palliativ operatsiyalar – me’dani
drenajlashning har
xil turlari
(gastroenteroanastomoz, gastroduodenoanastomoz, piloroplastika). Biroq operatsiyalarning bu turlari alohida variantda, juda og’ir yotgan, holsizlangan va keksa bemorlardagina
332
qo’llanilishi mumkin, chunki saqlanib qolgan kislota hosil qiladigan va sekretor funktsiyalar peptik yaralar paydo bo’lishiga olib keladi; III – a’zoni saqlab qoladigan operatsiyalar vagotomiyaning turli variantlari (tutam, selektiv, selektiv proksimal, vagotomiyaning boshqa har xil variantlari) bilan birga o’tkaziladigan me’dani drenajlovchi operatsiyalar.
Download 3.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|