Internet tarixi 2015-yildagi mamlakatlar aholisiga nisbatan internet foydalanuvchilari soni Internet

Buyuk Britaniya[tahrir | manbasini tahrirlash]
1965-yilda Angliya milliy fizik laboratoriyasi olimi Donald Devis Angliyada paketli kommutatsiyaga asoslangan NPL kompyuter tarmogʻini yaratishni taklif qildi. Gʻoya qoʻllab-quvvatlanmadi, ammo 1970-yilga kelib u koʻp tarmoqli laboratoriya ehtiyojlarini qondirish va ushbu texnologiyaning ishini amalda isbotlash uchun shunga oʻxshash tarmoq yaratishga muvaffaq boʻldi^[12]. 1976-yilga kelib tarmoq allaqachon 12 ta kompyuter va 75 ta terminal qurilmasini oʻz ichiga olgan. thumb| " Kibersin " 1970-yilda Chilida Cybersyn loyihasi ishlab chiqildi va amalga oshirila boshlandi. Cybersyn — Santyagodagi La Moneda prezidentlik saroyida 500 ta Chili korxonalarini yagona boshqaruv ostida yagona tarmoqqa birlashtiruvchi kibernetik kompyuter tarmogʻi. 1970—1973-yillarda Prezident Salvador Allende davrida Chilida qurilgan rejali iqtisodiyotni markazlashtirilgan kompyuter nazorati loyihasi. Loyihani britaniyalik amaliyot tadqiqotchisi Stafford Beer boshqargan.
ARPANET[tahrir | manbasini tahrirlash]

ARPANET
1957-yil 4-oktabrda SSSR birinchi sunʼiy Yer sunʼiy yoʻldoshini uchirdi va shu bilan kosmosda ustunlikka erishdi. Qoʻshma Shtatlarda ular Pentagon tomonidan ilmiy tadqiqotlar uchun ajratilgan pul behuda sarflangan deb qaror qilishdi^[13] (keyinchalik olimlar kompyuter texnologiyalari rivojlanishi va kosmik parvozlar oʻrtasidagi aniq semantik aloqani aniqladilar^[14]). Mudofaa vazirligi huzurida oliy oʻquv yurtlari va tashkilotlaridan eng istiqbolli loyihalarni tanlab oladigan va ular boʻyicha shartnomalar tuzadigan yagona ilmiy tashkilot — DARPA (Mudofaa ilgʻor tadqiqot loyihalari agentligi — ilgʻor mudofaa tadqiqot loyihalari agentligi) tashkil etishga qaror qilindi.
Sovuq urush avjida Qoʻshma Shtatlar hatto yadroviy urushdan omon qoladigan tarmoqqa ega boʻlishni xohlardi. Oʻsha paytda foydalanilgan telefon tarmoqlari toʻgʻri barqarorlikni taʼminlamadi (faqat bitta katta tugunning yoʻqolishi tarmoqni alohida qismlarga ajratishi mumkin). Muammoni hal qilish uchun AQSh Mudofaa vazirligi RAND korporatsiyasiga murojaat qildi.
DARPA direktori Larri Roberts ekspert Uesli Klarkning paketli kommutatsiya tarmogʻi haqidagi gʻoyasi bilan qiziqib qoldi va 1967-yilda ACM SIGOPS simpoziumida maʼruza qildi. Xuddi shu simpoziumda Angliya Milliy Fizika Laboratoriyasida joriy qilingan shunga oʻxshash NPL tizimi taqdim etildi. Uning amalga oshirilishi paketli kommutatsiyani amalda qoʻllash mumkinligini isbotladi. DARPA direktori Amerikada shunga oʻxshash narsani yaratish niyatida ketdi.
1967-yilda ingliz olimi Donald Davies^[en] Buyuk Britaniya Milliy Fizika laboratoriyasida amerikalik ishlab chiquvchi Pol Baren^[15] gʻoyalarini ishlab chiqib, birinchi marta paketli kommutatsiyani namoyish etdi — bu ixtiroga asoslangan barcha kelajak Internet tarmogʻi protokollari ishlab chiqildi. Xuddi ovozli aloqada Baren kabi, Davies kompyuter xabarlarini uzatish uchun kichik qismlarga boʻlish kerak degan xulosaga keldi va bu qismlarni inglizcha paket, „paket“ soʻzi deb atashni taklif qildi. Paketlarni almashtirish modeli ingliz tadqiqotchilari tomonidan deyarli yigirma yil davomida faol ishlab chiqilgan^[16][17]. 1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshida NPL, ARPANET, Tymnet^[en], Merit Network^[en], CYCLADES va Telenet^[en][18] kabi paketli kommutatsiyalangan tarmoqlar turli maʼlumotlarni uzatish protokollari yordamida ishlab chiqilgan.
1960-yillarning oxirida AQSh Mudofaa vazirligi istiqbolli texnologiyalarni, jumladan Robert Teylor va Lourens Roberts boshchiligidagi universitetlar uchun taqsimlangan kompyuter tarmogʻi uchun ARPANET loyihasini ishlab chiqish boʻyicha bir qator shartnomalar tuzdi. Oxir-oqibat zamonaviy Internet paydo boʻlgan ARPANET orqali birinchi xabarlar 1969- yil 29-oktabrda professor Leonard Klaynrokning hisoblash muhandisligi laboratoriyasining (UCLA) tarmoq tugunidan Стэнфордском исследовательском институте^[en] tarmoq tuguniga yuborildi. ARPANET loyihasining yaratilishi internetda ishlash protokollarini ishlab chiqishga olib keldi, ularda bir nechta alohida tarmoqlar yagona „tarmoqlar tarmogʻi“ ga birlashtirilishi mumkin edi.
Uzoq masofalarda analog signalni buzilishsiz uzatish juda qiyin boʻlganligi sababli, Pol Baren raqamli maʼlumotlarni paketlarda uzatishni taklif qildi. Pentagonga uning gʻoyalari yoqdi va AT&T telefon kompaniyasiga murojaat qildi. AT&T Barenning gʻoyalarini rad etib, bunday tarmoqni qurish mumkin emasligini aytdi.

1969-yil dekabr oyida toʻrtta tugunni birlashtiruvchi eksperimental tarmoq yaratildi:

• 
  Kaliforniya Los-Anjeles universiteti (UCLA)
  
• 
  Santa-Barbaradagi Kaliforniya universiteti (UCSB)
  
• 
  Stenford tadqiqot instituti (SRI)
  
• 
  Yuta shtati universiteti
  

1972-yilda Robert Elliot Kan va Vinton Serf Lui Puzin boshchiligidagi fransuz CYCLADES loyihasining kontseptsiyalarini oʻzida mujassam etgan standart ARPANET tarmoq protokoliga aylangan TCP/IP protokoli stekini ishlab chiqdilar. 1976-yil iyul oyida Kahn-Cerf guruhi birinchi marta TCP protokoli yordamida uch xil tarmoq orqali maʼlumotlarni uzatishni namoyish etdi. Paket quyidagi yoʻnalish boʻylab sayohat qildi: San-Fransisko — London — Janubiy Kaliforniya universiteti. Sayohatining oxiriga kelib, paket bir bit maʼlumotni yoʻqotmasdan 150 000 milya masofani bosib oʻtdi.
1983-yilda ARPANET ning harbiy qismi alohida tarmoq — MILNET ga ajratildi, keyinchalik u boshqa NIPRNet ga aylantirildi.

1990-yilda ARPANET loyihasi ushbu tarmoq rivojlanishining yanada befoydaligi sababli yopildi.
NSFNET, BITNET, FIDO[tahrir | manbasini tahrirlash]

NSFNET

FIDONet
1980-yillarning boshida NSF bir nechta universitetlarda milliy superkompyuter markazlarini yaratishni moliyalashtirdi va 1986-yilda NSFNET loyihasi bilan oʻzaro bogʻlanishni taʼminladi, bu esa Qoʻshma Shtatlardagi tadqiqot va taʼlim tashkilotlarining superkompyuter saytlariga tarmoqqa kirishni ham yaratdi. Tijorat provayderlari 1980-yillarning oxirida paydo boʻla boshladi. 1989 va 1990-yillar oxiriga kelib, Amerikaning bir qancha shaharlarida rasmiy tijorat tuzilmalaridan Internetning ayrim qismlariga cheklangan shaxsiy ulanishlar paydo boʻldi^[19] ; 1995-yilda NSFNET loyihasi yopildi, shu bilan tijorat maqsadlarida tarmoq trafigini taʼminlash uchun Internetdan foydalanish boʻyicha oxirgi cheklovlar olib tashlandi.
BITNET — parallel taʼlim tarmogʻi boʻlib, u 1980-yillarning boshidan buyon rivojlangan va Internet kelajagini shakllantirishda ham rol oʻynagan. Sovet Organik kimyo institutlari va IKI kompyuter tarmoqlari ushbu tarmoqqa ulanish loyihalari sifatida boshlandi va keyinchalik Runetning bir qismiga ayland.
1984-yildan beri Fidonet modemlar va umumiy telefon tarmoqlariga asoslangan, uy sharoitida qurilgan va global miqyosga ega boʻlgan, Internet madaniyatini shakllantirishga katta taʼsir koʻrsatadigan yetakchi shaxsiy kompyuter tarmogʻi hisoblanadi. Dastlab BBS dasturiy platformasida qurilgan, vaqt oʻtishi bilan u Internetga shlyuzlarni qoʻlga kiritdi va eskirib qoldi, ammo alohida segmentlar hali ham ishqibozlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanmoqda.
Shuningdek[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kompyuterlar uchun magnit lenta
Bir nechta istisnolardan tashqari, dastlabki kompyuterlar toʻgʻridan-toʻgʻri terminallarga ulangan va individual foydalanuvchilar tomonidan, odatda bitta bino yoki xonada foydalanilgan. Bunday tarmoqlar mahalliy tarmoqlar (LAN) deb nomlana boshladi. Keng maydon tarmoqlari (WAN) deb nomlanuvchi mahalliy hududdan tashqari tarmoqlar 1950-yillarda paydo boʻlgan va 1960-yillarda joriy etilgan. Zamonaviy shaklda domen adreslanishi 1987-yildan beri xalqaro standart sifatida rivojlanmoqda.
Kompyuter foydalanuvchilarining tarmoq madaniyati ham " oflayn " sharoitda axborot tashuvchilar — magnit lentalar va disketalar almashinuvi shaklida shakllangan (qarang. Floppinet maqolasi).
Shaxsiy kompyuterlarning paydo boʻlishi va tarqalishi bilan ularning muxlislari jamoalari shakllana boshladi, ular oʻzaro ommaviy axborot vositalarini faol almashadilar. ZX-Spectrum va Amiga uy kompyuterlari, undan keyin arzonroq shaxsiy kompyuterlar va Macintosh uchun kompyuter oʻyinlari sanoati va bozori paydo boʻldi, ular pul evaziga ixcham kassetalar va floppi disklarda tarqatildi, bu esa xakerlik madaniyatining rivojlanishiga olib keldi (dasturiy qaroqchilik) oʻyinlar ular uchun pul toʻlamaslik uchun buzilgan.
" diskmag^[en] " janri paydo boʻldi — ommaviy axborot vositalarida (disklarda) tarqatish va uyda oʻqish uchun kompyuter samizdat, yaʼni aslida „oflayn“ WWW surrogati. Shunday qilib, „tarmoq boʻlmagan“ shaxsiy kompyuter foydalanuvchilari jamoalari alohida " kiber madaniyat „ ni shakllantirdilar, bu Fidonet va Internetning keyingi tarqalishini mamnuniyat bilan qabul qildi va ulardan ommaviy foydalanishning muhim omillaridan biriga aylandi. Bu jarayonda, ayniqsa Gʻarb davlatlaridan tashqarida dasturiy taʼminot qaroqchiligi katta rol oʻynadi.