Investisiya” fanidan maʼruzalar to‘plami Camarkand 2016

mol—mulk yoki qimmatli qog‘ozlar garovi;

banklar yoki sug‘urta idoralarining kafolati;

uchinchi shaxslarning kafilligi;

- o‘z faoliyatini qonunlarda belgilangan tartibda yurituvchi sug‘urta idoralarining kreditni qaytarilmay qolish xatarini sug‘urtalaganligi haqidagi sug‘urta polisi.
Yuqori likvidlikka yega bo‘lgan davlatning qisqa muddatli obligasiyalari (DQMO) ham garov obʼekti bo‘lishi mumkin va ularni garovga ko‘yish alohida shartnoma bilan rasmiylashtiriladi.
Banklarning kafolatlariga asosan kredit berilishida kafolatlarni rasmiylashtirish Fuqarolik kodeksida ko‘rsatilgan tartibda yozma ravishda amalga oshiriladi.
Mulkchilikning barcha shaklidagi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga berilgan kreditlar bo‘yicha sug‘urta polisini taʼminot sifatida qabul qilib olishga ruxsat beriladi.
Bunda kredit berish faqat sug‘urta to‘lovi sug‘urta kompaniyasining bank hisob-varagiga o‘tkazilgani va qarz oluvchi bankka sug‘urta polisini taqdim yetganidan keyin amalga oshirilishi mumkin. Sug‘urta polisida qarz oluvchi olingan kreditlarni va u bo‘yicha foizlarni to‘lay olmagan taqdirda sug‘urta tashkiloti kreditning barcha summasini va u bo‘yicha hisoblab chiqarilgan foizlarni to‘lash maʼsuliyatini o‘z zimmasiga olishi to‘g‘risidagi yozuv bo‘lishi zarur.
Beriladigan kredit hisobidan sug‘urta to‘lovini to‘lash man etiladi.
Mol-mulk garovi kredit taʼminotining asosiy shakli bo‘lib, qarz oluvchining mulki hisoblangan har qanday mol-mulk hamda O‘zbekiston Respublikashning «Garov to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq garov obʼekti bo‘lishi mumkin bo‘lgan oborotdan olib qo‘yilgan buyumlardan tashqari, qimmatbaho-boyliklar, zargarlik buyumlari, erkin almashtiriladigan valyutalar shu jumladan, buyumlar va mulkiy hukuklar (talablar) garov obʼekti bo‘lishi mumkin.
Qarz oluvchining majburiyatlarini taʼminoti sifatida qabul qilingan mol-mulk va taʼminotning boshqa shakllari quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• boshqa garovdan xoli bo‘lishi;

  
  

• yuqori likvidlikka yega bo‘lishi, bunda aktivlarning pul mablag‘lariga konvertasiyalash qobiliyati tushuniladi;

  
  

• o‘zoq vaqt saklanish qobiliyatiga yega bo‘lishi.

  
  

Bank bo‘limi mol-mulk garovi asosida kreditni rasmiylashtirishda ssuda oluvchi bilan garov haqidagi yozma shartnomani to‘zadi (kredit shartnomasi loyihasi asosida). Garov shartnomasida garovga qo‘yilgan mol-mulkning ro‘yxati, bahosi va manzili, garov bilan taʼminlanadigan majburiyatlarni bajarishning mohiyati, miqdori va muddati ko‘rsatiladi. Mol-mulk garovi qarz oluvchi hisobidan Bank foydasiga sug‘urtalanishi hamda O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 271-moddasiga muvofiq albatta notarial jihatdan tasdiqdanishi kerak.

Noturarjoy binolar va inshootlarni baholash Davlat kadastri organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar balansdagi qoldiq qiymati bo‘yicha, garovning boshqa turlari esa balansdagi qiymati bo‘yicha baholanadi.
Mol-mulk garovining barcha turlari bo‘yicha bank ssuda oluvchi bilan birgalikda o‘zaro baholash dalolatnomasini to‘zadi.
Bank garovga qo‘yilgan mulkni saqlanishi bo‘yicha kredit shartnomada ko‘rsatilgan muddatlarda joyida tekshiruv o‘tkazishi lozim.
Agarda garovga bir necha shaxsning tasaruffida bo‘lgan mol-mulk rasmiylashtirilayotgan bo‘lsa, bunday holda mulkga yegalik qiluvchi barcha shaxslarning yozma ravishdagi roziligi bilangina ushbu mol-mulk garovga berilishi mumkin.
Noturarjoy binolar va inshootlar garovi bo‘yicha shartnomalar Davlat kadastri tuman va shahar xizmatlari organlari tomonidan qayd etilishi lozim.
Turarjoy binolari baʼzi banklar kredit komiteti tomonidan garov obʼekti sifatida qabul qilinmaydi.
Berilayotgan kreditning miqdori garovga qo‘yilgan mulk sug‘urta bahosidagi qiymatining 80 foizidan oshmasligi kerak.
Garovga quyilgan mol-mulk tomonlarning kelishuviga asosan to‘lig‘icha qarz oluvchining tasarrufida qoladi yoki bank ixtiyoriga beriladi.
Yuqori likvidlikka yega bo‘lgan davlatning qisqa muddatli obligasiyalari (DQMO) ham garov obʼekti bo‘lishi mumkin va ularni garovga ko‘yish alohida shartnoma bilan rasmiylashtiriladi.
Banklarning kafolatlariga asosan kredit berilishida kafolatlarni rasmiylashtirish Fuqarolik kodeksida ko‘rsatilgan tartibda yozma ravishda amalga oshiriladi.
Kreditni qaytarish muddati kelib, qarz oluvchining depozit hisob varag‘ida pul mablag‘i bo‘lmagan taqdirda kafolat beruvchi bank qarz bergan bank bo‘limining yozma ravishda bildirgan xabarnomasiga muvofiq muddatida to‘lanmagan kredit hamda foiz to‘lovlarini o‘z hisobidan o‘zining to‘lov topshiriqnomalari bilan bevosita qarz oluvchining ssuda hisob varagiga o‘tkazib beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 292 —moddasiga muvofiq tuzilgan uchinchi shaxsning qarz oluvchining to‘lov qobiliyati yo‘qligida uning qarzini to‘lashga roziligi to‘g‘risidagi majburiyati ham kreditni qaytarilishini taʼminoti sifatida qabul qilinishi mumkin, bunday majburiyat mustaqil majburiyat kafillik tarzida rasmiylashtiriladi.
To‘lov qobiliyatiga yega bo‘lgan, bank oldida ssuda va boshqa karzlari hamda 2-sonli kartotekada muddatida to‘lan magan to‘lov hujjatlari bo‘lmagan uchinchi shaxslar kafillik beruvchi bo‘lishlari mumkin.
Kafillik qarzdor bilan kafillik beruvchi o‘rtasida bank foydasiga yozma shaklda kafillik shartnomasi bilan rasmiylashtiriladi. SHartnomada kafillik beruvchi bank bo‘limlari oldida ssuda oluvchining ushbu kredit bo‘yicha majburiyatlarini, qarzdor uni kredit shartnomasida belgilangan muddatda bajarmagan taqdirda, bajarish yuzasidan zimmasiga majburiyatlar olishi taʼkidlanadi. Kafillik beruvchining maʼsuliyati qarzdorning qarz bo‘yicha hisoblab chiqarilgan foizlarini hisobga olgan holda qarz miqdori bilan chegaralanadi.
Kredit taʼminoti sifatida kafillik shartnomasini qabul qilish vaqtida bank kafillik beruvchining moliyaviy holatini hamda uning to‘lov qobiliyatini tahlil etishi lozim va ijobiy hal bo‘lgandagina kafillik shartnomasini berilayotgan kredit taʼminoti sifatida qabul qilishi mumkin.
Kafillik shartnomasi kafillik beruvchi majburiyatlar bo‘yicha asosiy javobgar bo‘lganidagi kabi bankka kafillik beruvchining majburiyatlaridan foydalanish huquqini beradi. Kafillik shartnomasi kreditning va u bo‘yicha hisoblangan foizlarning butun summasini qamrab oladi.
Kafillik shartnomasiga quyidagilar ilova qilinadi:

• kafillik beruvchining bankdagi hisob-varag‘i holati to‘g‘risidagi maʼlumotnoma;

  
  

• kafillik beruvchining boshqa banklardagi barcha bank hisob-varaqlari to‘g‘risidagi maʼlumotnoma, ulardagi qoldiqni ko‘rsatgan holda;

  
  

• kafillik beruvchining o‘z banki oldida ssudalari yoki boshqa qarzi yo‘qligi;

  
  

• kafillik beruvchining 2-sonli kartotekada qarzlari yo‘kligi.

  
  

Ushbu maʼlumotnomalar va maʼlumotlar talab qilib olinadigan asosiy depozit hisob-varag‘iga xizmat ko‘rsatuvchi bank muassasasining rahbari va bosh buxgalteri tomonidan imzolanadi va dumaloq muhr bilan tasdiqlanadi.

Bank bo‘limlari zarur hollarda kafillik beruvchining moliyaviy holatini tasdiqdovchi auditorlik xulosalarni ham talab qilishga xakli.
Kreditni qaytarish muddati kelgan va qarzdorning depozit hisob-varag‘ida mablag‘i bo‘lmagan taqdirda kafillik beruvchi shaxs qarz oluvchining bankini yozma xabarnomasiga asosan o‘zining to‘lov topshiriqnomasi bilan talab qilib olinadigan depozit hisob-varag‘idan to‘lanmagan kredit miqdorini va unga hisoblangan, lekin to‘lanmagan foizlarni qarz oluvchining bevosita ssuda hisob-varag‘iga o‘tkazadi.
Taqdim etilgan hujjatlarni sinchiklab o‘rgangandan so‘ng bank xodimi kredit bitimini to‘zish imkoniyati bor-yo‘kligi to‘g‘risidagi xulosani rasmiylashtiradi, bunda quyidagilarni ko‘rsatadi:
kreditga qobilligi;
kreditning maqsadi, muddati va miqdori;
kredit qaytarilishining taʼminlanishi;
foiz stavkasi.
Bank kredit bo‘limi xodimining va kredit bo‘limi boshlig‘ining imzosi qo‘yilgan xulosasini ilova qilingan hujjatlar bilan birganlikda ko‘rib chiqish uchun kredit ko‘mitaga taqdim etiladi. Kredit qo‘mita esa o‘z vakolatlaridan kelib chiqqan holda besh ish kuni ichida tegishli qaror qabul qiladi (Kredit ko‘mita bayoni).
Mazkur xulosa Kredit ko‘mitasi raisi tomonidan tasdiqlangandan so‘ng kredit shartnomasi tuziladi yoxud o‘sha kunning o‘zida qarz oluvchiga yozma ravishda rad javobi beriladi. Rad javobida ssuda ajratish uchun kredit bitimini to‘zmaslik sabablari ko‘rsatiladi.
Kredit qo‘mitasining ijobiy xulosasidan keyin kredit shartnomasi tuzilib, u bank rahbari va qarz oluvchi tomonidan imzolangan kundan boshlab kuchga kiradi.