Investitsiyalarni
O’zbekistonga xorijiy investitsiyalarni jalb etishning huquqiy va
Download 0.91 Mb. Pdf ko'rish
|
xorizhij investitsiyalarni zhalb qilishda investitsiya muhitini
|
1.2 O’zbekistonga xorijiy investitsiyalarni jalb etishning huquqiy va
institutsional asoslari Jahon iqtisodiyotida chuqur va tezkor globalizatsiya jarayoni ketayotgan bugungi kunda O‘zbekistonning mazkur jarayonga qo‘shilib ketishi, u bilan bir xil o‘zgarishlarni boshidan kechirishga yetarli kuch va tayyorgarliklarga ega bo‘lishi uchun mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi har bir katta-kichik muammolar, yutuqlar, imkoniyatlar, shart-sharoitlarni e’tibordan chetda qoldirmaslik, rivojlanishning ko‘zlangan daraja va samaralarga erishish yo‘llarini izlab topish, ulardan maksimal darajada foydalanish, buning uchun zarur bo'lgan barcha chora- tadbirlarni amalga oshirish, eng muhim va kechiktirib bo'lmas dolzarb vazifa hisoblanadi. Shular jumlasida ushbu maqsad yo‘lida milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish qator ijobiy samaralar keltiradi. Xususan, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish raqobatbardosh mahsulotlarga, zamonaviy ishlab chiqarishga yuzma-yuz kelish, talabga muvofiq sifatli va arzon mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatidir. Xorijiy sarmoyadorlar bilan amaliy hamkorlik o‘rnatish orqali jahon amaliyotida mavjud bo‘lgan imkoniyatlardan foydalanish asosida quyidagi samaralarga erishish mumkin bo‘ladi: — eng zamonaviy texnologiyalarga ega bo‘lgan ishlab chiqarish (xizmat 17 ko'rsatish) faoliyatini yo‘lga qo‘yish; — yangi ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash; — ixcham, amalga oshirilgan xarajatlarni tez sur’atlar bilan qoplaydigan, yuqori samara beradigan korxonalarni qurish; — zamon darajasida yuqori mehnat unumdorligiga erishish, mahsulot tannarxini pasaytirish, o‘z manfaatlariga erishish; — qo‘shma korxonalar tuzish, ilg‘or tajribaga ega bo‘lish, boshqaruvni, raqobatni to'g‘ri yo‘lga qo‘yish; — bozor talabini qoniqtiradigan mahsulot (xizmatlarni) yetishtirish; — ishlab chiqarilgan mahsulot sifati va raqobatbardoshligini dunyo bozori talablariga javob beradigan qilib yetkazish; — tadbirkorlik faoliyatini samarali tashkil etish va uni yanada kengaytirish imkoniyatlarini qo‘lga kiritish; — jahon bozorida o‘zining mustahkam mavqeini egallash; — daromadni ko‘paytirish, yuqori samaraga erishish; Xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb etish strategiyasi bo’lajak xorijiy investorlarning manfaatlarini hamda milliy iqtisodiyotga zarar keltirmagan holda ularni qondirish imkoniyatlarini o’rganib chiqishga asoslanadi. 10 Ta’kidlash joizki, respublika iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlariga xorijiy investitsiyalarni keng ko’lamda jalb qilishning zarurligi quyidagi holatlardan kelib chiqadi: — ishlab chiqarish quvvatlarining jismoniy va ma’naviy eskirganligi, ularning qayta tiklashga yoki texnik jihatdan qayta jihozlashga oid bo’lib qolganligi; — sanoat tarmog’ida moddiy-texnika bazasining o’ta pastligi va ko’pgina zarar ko’rib ishlaydigan korxonalarning mavjudligi; — O’zbekistonning tabiiy boyliklarga boyligi va bu yerda ko’plab qayta ishlovchi korxonalarni qurish imkoniyatining mavjudligi; — respublika eksportida xom ashyo salmog’ini kamaytirish va sifatli, yuqori talablarga javob beradigan tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish 10 Mamatov B. S, Xo’jamkulov D. Y, Nurbekov O. Sh “Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish”. Darslik T:”Iqtisod-Moliya” 2014- 96 b 18 zarurligi va boshqalar. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud. Xorijlik investorlar O‘zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirishlari mumkin: 1. O‘zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari bilan birgalikda tashkil etilgan xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining, banklar, sug‘urta tashkilotlari va boshqa korxonalaming ustav jamg‘armalarida va boshqa mol-mulkida ulush qo‘shib qatnashish. Bunga misol qilib, XIIKlarni (ustav kapitalining kamida 30 foizi xorijlik investorga tegishli bo‘lishi kerak) keltirish mumkin, ya’ni qo‘shma korxonalar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish eng ommabop shakl hisoblanadi. 2. Xorijlik investorlarga to‘liq qarashli bo‘lgan xo'jalik jamiyatlari va shirkatlarini, banklar, sug‘urta tashkilotlari va boshqa korxonalarni barpo etish va rivojlantirish, ya’ni sof xorijiy investitsiyali korxonalar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. Bunda jami (100 %) ustav kapitali xorijlik investorga tegishli bo‘ladi. 3.
O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz majburiyatlarini sotib olish asosida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 4. Intellektual mulkka, shu jumladan, mualliflik huquqlari, patentlar, tovar belgilari, foydali modellar, sanoat namunalari, firma nomlari va nou-xauga, shuningdek, ishchanlik nufuziga (gudvillga) huquqlar kiritish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 5. Konsessiyalar, shu jumladan, tabiiy resurslarni qidirish, ishlab chiqish, qazib olish yoki ulardan foydalanishga bo‘lgan konsessiyalar olish asosida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 6. Savdo va xizmat ko'rsatish sohalari obyektlariga, turar joy binolariga ular joylashgan yer uchastkalari bilan birgalikda mulk huquqini, shuningdek, yerga egalik qilish va undan foydalanish (shu jumladan, ijara asosida foydalanish) hamda tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqlarini sotib olish orqali xorij sarmoyasini jalb qilish. 19 7. Erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 8. Xalqaro lizing amaliyotini rivojlantirish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 11 O’zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni jadallashtirishga yo’naltirilgan faol siyosat olib borilmoqda. Respublikamizga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning huquqiy asoslari mamlakatimizning investitsion qonunlari orqali mustahkamlangan. Buning yaqqol misoli sifatida quyidagilarni aytib o’tish mumkin: “Xorijiy investitsiyalar to’g’risida”gi, “Investitsion faoliyat to’g’risida”gi, “Xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilish kafolati va choralari to’g’risida”gi, va “Qimmatli qog’ozlar bozorida xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi va h.k. Ushbu qonunlar xorijiy investorlarning teng huquqli va adolatli shart-sharoitda faoliyat olib borishini ta’minlaydi. Bu borada chet el investorlarini huquqlari qonun hujjatlari orqali kafolatlangan. O’zbekiston Respublikasi Soliq va Bojxona kodekslari, Prezident farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari orqali xorijiy investorlar uchun soliq, turli to’lovlardan imtiyozlarning keng tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida faoliyat olib borayotgan va xorijdan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilgan korxonalar asosiy faoliyatidan daromad solig’i, mulk solig’i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i va yagona soliqni to’lashdan turli imtiyozlarga egalar. EIZda faoliyat yuritish uchun to’g’ridan-to’g’ri investitsiya olib kirgan xo’jalik sub’ektlari er solig’i, mulk solig’i, daromad solig’i, obodonchilik va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona soliq to’lovi (kichik korxonalar uchun), Respublika yo’l jamg’armasi va Respublika maktab ta’limini rivojlantirish jamg’armasiga majburiy to’lovlardan ozod etiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda keng qo’llanilayotgan yana bir rag’batlan- tiruvchi chora shundan iboratki, agar mamlakatdagi keyingi qonun hujjatlari 11 Mamatov B. S, Xo’jamkulov D. Y, Nurbekov O. Sh “Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish”. Darslik T:”Iqtisod-Moliya” 2014- 98 b 20 investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirsa, unda xorijiy investorlarga nisbatan investitsiyalash sanasida amal qilgan qonun hujjatlarini investitsiyalash vaqtdan boshlab ma’lum bir muddatga qo’llash kafolatlanadi. Ushbu chora O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida ham o’z aksini topgan bo’lib, xorijiy investorlarga investitsiyalash sanasida amal qilgan qonun hujjatlarini investitsiyalash vaqtdan boshlab o’n yil mobaynida qo’llash kafolati beriladi. Xorijiy investor o’z xohishiga ko’ra yangi qonun hujjatlarining investitsiyalash shart-sharoitlarini yaxshilaydigan qoidalarini qo’llash huquqiga egadir. Xorijiy investorning O’zbekiston Respublikasida olgan daromadlari uning xohishiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi hududida reinvestitsiya qilinishi yoki boshqa har qanday usulda ishlatilishi mumkin. Xorijiy investorlar va xalqaro moliya institutlarini O’zbekistonda yaratilgan qulay investitsiya muhiti hamda mamlakat iqtisodiyotiga investitsiya sarflashning potensial imkoniyatlari to’g’risida keng xabardor bo’lishni tashkil etish, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash uchun xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o’zlashtirish jarayonida davlat va xo’jalik boshqaruvi organlarining faoliyatini aniq, puxta muvofiqlashtirishni ta’minlash maqsadida 2008-yil 24-iyulda O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining «Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o’zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-927-sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda «Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish va o’zlashtirish tartibi to’g’risidagi Nizom» va «Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish jarayonida loyihalar tashabbuskorlari va davlat organlarining o’zaro hamkorlik qilish Sxemasi» berilgan bo’lib, unda xorijiy investorlar faoliyatini boshqarish, ularga ko’mak berish tizimi ko’rsatib berilgan. Prezident qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish bo`yicha qarorlarni ko’rib chiqish, muhokama etish va qabul qilishda, har yilgi Investitsiya dasturlarini, shuningdek, tarmoqlar va mamlakat mintaqalarini rivojlantirishning o’rta muddatli dasturlarini tayyorlashda yetakchi bo’g’in 21 hisoblanadi, uning zimmasiga mazkur masalalarni hal etishda idoraviy mansubligidan qat’iy nazar, barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini muvofiqlashtirish mas’uliyati yuklanadi. Download 0.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|