103
VII bap
JAQTI’LI’Q ENERGIYASI’NAN
PAYDALANI’W
32-§. JAQTI’LI’QTI’N’ TEZLIGIN ANI’QLAW
Jaqti’li’qti’n’ tezligin wo’lshewdin’ astronomiyaliq usi’li’
XVII a’sirde Yupiter joldaslari’
baqlang’anda, woni’n’ yen’ u’lken Io
joldasi’ Yupiterdin’ sayasi’na kiriwi ha’m
wonnan shi’g’i’wi’, yag’ni’y tuti’li’w
da’wiri (7 ku’nnen arti’g’i’raq)
belgili
bolg’an.
Astronomiyali’q
baqlawlar Jer Yupi-
terge yen’ jaqi’n bolg’anda (72-su’wret,
1-hal) Io joldasi’ni’n’ tuti’li’wi’ wortasha ta’kirarlani’w da’wirinen
shama
menen 11 minut aldi’n, Yupiterden Jer yen’ uzaq bolg’anda (2-hal) sha’ma
menen 11 minut keyin baslang’ani’n ko’rsetken.
Daniyali’q ali’m
O. Ryomer 1676-ji’lda Io tuti’li’wlari’ndag’i’ bul
waqi’tti’ to’mendegishe yesapladi’:
t = 11 minut + 11 minut = 22 minut.
Riomer bul waqi’tti’ jaqti’li’qti’n’ Jer orbitasi’n kesip wo’tiwi ushi’n
ketken waqi’t dep tu’sindirdi. Jerdin’ Quyash a’tirapi’nda aylani’w
orbitasi
diametrin
D = 284 000 000 km dep ali’p,
c =
D/t dan jaqti’li’q
tezligin
ani’qladi’.
O.Ryomer 1676-ji’li’ birinshi boli’p jaqti’li’q tezligin
ani’qlag’an. Woni’n’ ma’nisi sha’ma menen 215 000 000 m/s
Do'stlaringiz bilan baham: